Zo’n 75 jaar geleden zag de Mallegatsluis (grens Zaandam – Koog aan de Zaan) er zo uit: uitbundige reclames op de gevel van het Lagerhuis dat er toen nog stond.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een serie oude foto’s die Orkaan-lezer Richard De Boer ons stuurde. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Mallegatsluis

Mallegatsluis, Koog / Zaandam

Deze keer zijn we voor de fototijdreis naar de Westzijde in Zaandam afgereisd waar we op de grens tussen Zaandam en Koog aan de Zaan de Mallegatsluis en -brug zien, de oude foto is omstreeks 1950 in noordelijke richting genomen.

De Mallegatsloot met de sluis was in de 17e en 18e eeuw een belangrijke vaarweg waarover veel goederen van en naar de molens werden vervoerd. De sluis is in 1634 gebouwd ter vervanging van een ouder sluisje dat iets zuidelijker lag.

Waar de naam Mallegat vandaan komt is niet helemaal duidelijk, het kan zijn dat door het verleggen van de sluis er een wat vreemde toegang vanaf de Zaan ontstond maar de naam kan ook afkomstig zijn van Mallemolen, wat een oudere benaming voor een watermolen is.

Nu hebben er aan de Mallegatsloot geen water- of poldermolens gestaan maar de direct ten zuiden van de sluis stond houtzaagmolen De Dikkert waarvoor de windbrief op 3 juli 1626 werd uitgereikt. Het vermoeden bestaat dat het wat plompe achtkant afkomstig is van een watermolen die aan één van de droogmalingen, mogelijk de Beemster, heeft gestaan.

De Dikkert heeft tot 1896 hout gezaagd en is in dat jaar afgebroken en maar Amstelveen verplaatst waar hij als korenmolen werd ingericht. De zuidelijke houtloods bleef staan als opslagplaats en werd in 1981 gesloopt. De molen die daar ook Dikkert heet, staat nog steeds in Amstelveen te pronken en in zijn schuur zit tegenwoordig een restaurant.

Na het verdwijnen van De Dikkert kwam er op het erf oliefabriek Wilhelmina te staan. In het gebouw werd later cacao gemaakt door de firma van Jan Huysman. Als laatste was het de verffabriek van Jan Visser uit Koog aan de Zaan. Het pand werd in 1979 gesloopt en tegenwoordig staat er het appartementencomplex De Dikkert.

Andere molens langs de Mallegatsloot tot aan de Watering waren oliemolen De Vogelstruis, oliemolen, De Reinout, pelmolen De Rosbaijer en oliemolen De Melkpot in Zaandam. In Koog aan de Zaan stonden oliemolen De Waterhond en de paltrok houtzaagmolens De Herder en De Herderin. Op het erf van De Waterhond werd in 1921 zaagmolen De Nieuwe Onderneming gebouwd die negen jaar later alweer werd gesloopt.

Het pand met de reclameborden op de zijgevel werd het Lagerhuis genoemd en was vermoedelijk in de eerste helft van de 18e eeuw gebouwd. Het was toen een drankenhandel en is ook herberg geweest. Als laatste was het Lagerhuis, dat als adres Zuideinde 6-8 had, de kruidenierszaak van G. Bol. Het werd in 1957 gesloopt.

Op de reclameborden zie we reclame van Gala thee, Ringers Cacao, Ibis shag, Echfalon en Martini. Gala was een merk van Theodorus Niemeijer uit Groningen, die produceerde onder dit merk koffie en thee. Rond 1960 werd deze tak afgestoten en ging men uitsluitend als tabaksproducent verder.

Ringers Cacao was een cacaoproducent met vestigingen in Alkmaar en Rotterdam en werd in 1970 overgenomen door Droste. Ibis shag was een merk van Louis Dobbelmann, de fabriek stond in Waddinxveen en was tot 1964 een zelfstandig bedrijf. Echfalon was een soort zeep speciaal voor wol, helaas heb ik niet kunnen achterhalen wie de fabrikant was en wat er met het merk gebeurd is.

Martini & Rossi tenslotte is het nog steeds bestaande Italiaanse distileerderij uit Turijn en is vooral bekend om haar vermout. Het bedrijf had van 1960 tot ca. 2010 een vestiging in Rijswijk.

Op de oude foto zien we ook een deel van de oude draaibrug, die is in 1956/57 vervangen door de huidige hefbrug. Deze hefbrug is gemaakt door de firma Klinkenberg uit Wormerveer en gaat nog heel af en toe open voor de pleziervaart. (Twee jaar geleden hadden we dit stukje ook al eens, maar dan op basis van een andere oude foto.)

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Beeldbank Zaanse Molen, Historische Vereniging Koog Zaandijk, Wikipedia.