Het Zuideinde in Koog aan de Zaan, zo’n 120 jaar geleden. De wegsloot werd gedempt. Het paadje is een weg geworden…

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Koog aan de Zaan bij het winkeltje van Ma Hottentot.

Zuideinde, Koog a/d Zaan

Aan het Zuideinde in Koog aan de Zaan stond op nummer 115 het huisje van Ma Hottentot. Ma Hottentot, die ook wel Ma Hot of Ma Troet werd genoemd, was een markant persoon in Koog aan de Zaan en in haar huisje dreef ze een handeltje in onder andere snoep, koek, suikerwerk, ouwel en met oudjaar ook vuurwerk. Ook verkocht ze ‘bakkesvol’ dat mondje vol betekent. Waarschijnlijk waren dit plakjes karamel.

Op zaterdag liep ze met een juk met twee trommels door het dorp om haar waar te verkopen. Haar topdagen waren Luilak en natuurlijk Sint Maarten maar ook rond Sinterklaas boerde ze erg goed.

Wanneer het huisje is gebouwd en gesloopt is onbekend maar de huidige woning op Zuideinde 115 is gebouwd in 1960. Waar de naam Hottentot vandaag komt is niet met zekerheid te zeggen. Hottentot was een bekende Oostzaanse familienaam en in Zuid-Afrika bestond een stam die Hottentotten werden genoemd.

Deze stam was de Khoikhoi die een taal spraken die ook Khoikhoi werd genoemd. Volgens de Nederlandse kolonisten zongen de leden van de stam tijdens het dansen steeds hot, hot en daar werd de stam naar vernoemd. Het is dus heel goed mogelijk dat de naam Hottentot uit Zuid-Afrika afkomstig is.

Ouwel is eetbaar papier gemaakt van aardappel- of rijstzetmeel en wordt in Nederland uitsluitend in de Zaanstreek gemaakt door Primus Ouwelfabriek B.V. Ouwel wordt onder andere gebruikt bij kokosmakronen.  Het bedrijf is opgericht in de Bleekerstraat door Jan Pel in 1916. In 1929 kregen vader en zoon Wijnand Pel ruzie waarna Wijnand een eigen ouwelfabriek Zaano begon. Jan Pel overleed in 1940 en Wijbrand in 1942.

Wijnand was getrouwd met Greetje Groot en zij overleed op 20 februari 1945 in concentratiekamp Ravensbruck. Naar haar is een straat (Greetje Pel Grootstraat) in West- Knollendam genoemd.

In 1997 werd de Zaano Ouwelfabriek overgenomen door Primus en het bedrijf verhuisde in 2004 naar het Ambacht in Oostzaan. Maar de eerste Zaanse ouwelfabriek was ENSOF, Eerste Nederlandse Ouwelfabriek, opgericht in 1898 en stond ten noorden van de Prins Bernhardbrug. In 1960 ging ENSOF-failliet waarna het fabriekspand in 1974 werd gesloopt.

Op de oude foto, die vermoedelijk rond 1910 is gemaakt, zien we nog de wegsloot. Wegsloten lagen naast de lage Zaandijken, aan de landzijde, en liepen aan de westkant van de Zaan van de Dam in Zaandam tot Wormerveer.

De wegsloot in Zaandam werd vanaf 1853 gedempt, die van Koog aan de Zaan vanaf circa 1920 terwijl het laatste stuk van de wegsloot in Zaandijk pas in 1952 werd gedempt.

Ongeveer tegenover het huisje van Ma Hottentot was het expeditiebedrijf van Smit, opgericht in 1770 door Cornelis Arisz. Smit, die zicht tot begin jaren ’60 bezig hield met de beursvaart. In 1962 werd de eerste vrachtauto aangeschaft waarna in 1972 de binnenvaartschepen werden verkocht en het bedrijf in 1975 zou verhuizen van Koog aan de Zaan naar de Achtersluispolder in Zaandam waar het bedrijf zich naast het wegvervoer ging toeleggen op de opslag en distributie van hoogwaardige producten uit de voedings- en genotindustrie, de grafische-en verpakkingsindustrie en elektronica.

Omdat de familie Smit geen opvolger had werd het totale aandelenpakket in 1990 verkocht aan Pakhoed uit Rotterdam.

De foto komt uit een serie van 18 kleine foto’s die de hele Dorpsstraat vanaf de Mallegatsloot in beeld brengen. Ze stammen waarschijnlijk uit het eerste decennium van de vorige eeuw (voor 1908) en zijn dus zo’n 120 jaar oud.

Eerder hadden we al:

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Koog a/d Zaan ter hoogte van expeditiebedrijf Smit bij winkeltje van Ma Hottentot
Hoogstraat 2024 (Bert Versteeg)

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Wikipedia, Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki.