Onherkenbaar. Zo’n 120 jaar geleden lag hier het Pinkepad in Koog aan de Zaan. Aan de Lagendijk kwamen de fabrieken van De Bijenkorf.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het Pinkepad in Koog aan de Zaan.

Lagendijk, Pinkepad, Koog a/d Zaan

Deze keer in de fototijdreis de Lagendijk nabij het Pinkepad in Koog aan de Zaan. (“Het is een pure gok want ik heb nauwelijks informatie over het pad kunnen vinden dus hopelijk zit ik met de recente foto goed.”). Mijn onderbouwing dat het pad ongeveer op deze plek was, is de oude foto waar de Lagendijk ook in een bocht loopt en het is het oudste gedeelte van de voormalige stijfselfabriek.

Het Pinkepad liep naar de nog bestaande oliemolen Het Pink aan de Pinkstraat en vanaf daar naar de oliemolen De Kieft en pelmolen De Sint Jacob. Alledrie de molens stonden aan en ten zuiden van de Weelsloot. Bij de oude foto staat de tekst “met links de boerderij van C.IJff” dus deze heeft vlak na de bocht, ten oosten van de weg gestaan, dit vond ik ook op een foto die ik op de Beeldbank van de Zaanse Molen vond.

Op die foto staat stijfselfabriek De Troffel en direct ten zuiden daarvan werd in 1912 de hoge fabriek met de letters Styfselfabriek De Bijenkorf gebouwd. Mijn vermoeden is dus dat het Pinkepad begon net voor de bocht in rechte lijn naar Het Pink liep en vanaf daar langs de Weelsloot naar de andere twee molens.

De Weelsloot liep vanaf Het Pink door tot aan de wegsloot en eindigde net ten noorden van Lagendijk 33, het voormalige Ons Huis. Het pad kan hier niet gelegen hebben want hier is de Lagendijk recht. Tot zover mijn onderbouwing, dus nogmaals, ik kan ernaast zitten.

Toen Klaas Honig op 9 mei 1867 de houten stijfselfabriek De Troffel aan de Lagendijk voor zijn zoon Meindert kocht, was de basis gelegd voor de Honig-fabrieken. De boerderij van C. IJff ging dienstdoen als pomphuis. Op 22 februari 1922 brak er brand uit in de voormalige koeienstal die verloren ging.

In 1895 werd de NV Stijfselfabriek De Bijenkorf opgericht en in 1899 kwam de fabriek De Bij waar maïzena en later ook pudding werd gemaakt. 15 jaar later, in 1914, werd de stijfselfabriek Stam & Co in Nijmegen overgenomen die verder ging als stijfselfabriek Hollandia. In 1965 gingen Honig samen met een aantal aardappelzetmeelfabrieken van het Scholten-concern en werd de naam KSH (Koninklijke Scholten Honig). De zaken gingen na een aantal jaren slecht en in 1978 werd voor de maiszetmeelfabriek ZBB surseance van betaling aangevraagd, maar door een staatsdeelname van 40 procent werd het bedrijf gered.
Eind jaren ’80 werd het bedrijf overgenomen door het Belgische Amylum waarna Tate &Lyle, dat al in 1988 een meerderheidsbelang had, het bedrijf overnam.

De molens

Zoals gezegd stonden er drie molens aan het Pinkepad waarvan Het Pink nog bestaat. Deze oliemolen is in 1620 als wipmolen gebouwd maar werd in 1751 vervangen door de huidige achtkanter waarbij delen van de oude molen nog steeds aanwezig zijn. De molen had een houten kap maar die werd op 15 maart 1876 door een zware storm verwoest maar de molen kreeg een nieuwe, rietgedekte kap. Op 15 november 1903 verloor Het Pink beide roeden en op 15 september 1925 brak zijn as maar die werd vervangen door de as van oliemolen De Jonker die in dat jaar werd gesloopt. De molen raakte uiteindelijk ernstig in verval maar kwam in 1939 als eerste molen in handen van Vereniging De Zaansche Molen die Het Pink zou restaureren.

De Kieft was eveneens een oliemolen en stond een paar honderd meter westelijker van Het Pink ter hoogte van de huidige kruising Kieftstraat/ Parallelweg. De windbrief voor de molen, die toen De Gekroonde Kievit heette, werd op 20 september 1642 aan Jacob Pietersz uitgereikt. In 1901 werd de molen gesloopt.

De Sint Jacob of Slabbert stond in het verlengde van de Kiefstraat tussen de spoorweg en de Wezelstraat. De windbrief werd op 14 mei 1697 uitgereikt aan Jacob Claesz. Kuijper maar de molen was in 1694 al in bedrijf want op 14 mei werd er een stuk land waarop de molen stond verkocht. Hoewel de molen De Sint Jacob heette werd hij meestal Slabbert, Zaans voor slappert, genoemd omdat hij flink stond te schudden als hij in bedrijf was. De molen is op 9 april 1892 verbrand. De Sint Jacob moet niet verward worden met de paltrok balkenzager De Grootte Sint Jacob of Sinter die in Westzaan ten noorden van de ijsbaan stond.

De foto komt uit een serie van 18 kleine foto’s die de hele Dorpsstraat vanaf de Mallegatsloot in beeld brengen. Ze stammen waarschijnlijk uit het eerste decennium van de vorige eeuw (voor 1908) en zijn dus zo’n 120 jaar oud.

Eerder hadden we al:

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Koog a/d Zaan bij Pinkepad, links boerderij C IJff (nu onderdeel De Bijenkorf)
Pinkepad 2024 (Bert Versteeg)

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Wikipedia, Gemeentearchief Zaanstad, 1100 Zaanse Molens, Beeldbank Zaanse Molen.