Het begrip ’troosteloos’ is hier zelfs nog te veel van het goede als je de beide foto’s vergelijkt, wat eens een pittoresk tafreeltje was, is nu ellendig stukje parkeerplaats met blinde muur (maar er zijn plannen voor dit gebied).

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: Huis aan de Kerksloot, Zaandijk

Huis aan de Kerksloot, Zaandijk

In onze fototijdreis deze keer geen oude foto maar een ets met een bijzonder huis dat aan de Kerksloot in Zaandijk stond. De Kerksloot was een sloot die liep iets ten zuiden van de Zaandijkerkerk en verbond de wegsloot via de Nieuwe Vaart met de Watering.

Wanneer het huis is gebouwd is onbekend maar het bestond in ieder geval al in 1840 toen het werd gekocht door Sibbele de Boer (1809-1877). Behalve de woning kocht Sibbele ook de vrij grote scheepswerf achter het huis. Op 19 mei 1878 brak er een grote brand uit op de scheepswerf die oversloeg naar de naastgelegen molenmakerij Vredenduin en de Zaandijkerkerk die beiden verloren gingen. Ook een scheepswerf, een boerderij, twee timmerwerven, twee woonhuizen en een deel van de openbare school gingen in vlammen op. De Zaandijkerkerk werd herbouwd en in 1880 ingewijd.

Na het overlijden van Sibbele in 1877 kwamen het huis en de werf in bezit van zoon Gerrit de Boer (1842-1899). Gerrit de Boer, die kinderloos was gebleven, overleed in 1899 en de scheepswerf werd overgenomen door de Zaandijkse notarissen mr J. Walig en N. Donker. Omdat beide notarissen geen verstand hadden van scheepsbouw zochten zij contact met J.C. Vis uit Zaandijk die werkzaam was bij de KNSM in Amsterdam en goede contacten had met o.a, reders en bekend was met de binnenvaart.

In overleg werd besloten tot de oprichting van de n.v. Zaanlandsche Scheepsbouw Maatschappij (ZSM). Als technisch directeur werd C.Brouwer, firmant van de scheepswerf Wed. K. Brouwer in Zaandam aangetrokken en J.C. Vis werd administratief directeur. Omdat gebouwde schepen door de Zaandijker sluis moesten konden er op de werf schepen tot maximaal 45 ton worden gebouwd.

Voor de houten schepen was dit nog geen probleem maar Amsterdamse opdrachtgevers wilden graag ijzeren schepen van ongeveer 60 ton. Om die reden werd in 1900 een buitendijks terrein van 3000 m2 aan ’t Kalf aangekocht waarop een nieuwe scheepswerf – Czaar Peter – werd gebouwd die in 1901 in gebruik werd genomen. In 1925 huurde de ZSM een scheepswerf van Laan & Bloemendaal in Wormer waarna de scheepswerf in Zaandijk werd verlaten en de grond werd verkocht aan Pielkenrood. Jacob Pielkenrood was in 1895 aan het Langepad een smederij begonnen waar hij fornuizen, kachels en ijzeren bussen maakte. In 1929 werd het terrein in Wormer gekocht.

De scheepswerf groeide enorm en in 1956 werd een nieuwe werf in de Achtersluispolder in Zaandam in gebruik genomen waarna in 1958 de werf in Wormer en in 1961 de werf aan ’t Kalf werden verkocht. In 1972 viel het doek voor de ZSM, in juni werd surseance van betaling aangevraagd en een maand later werd het bedrijf failliet verklaard.

Het mooie woonhuis aan de Kerksloot zou later worden gekocht door de gemeente Zaandijk waarna er vier woningen in kwamen. In 1939 werd het huis gesloopt. Het huis stond in het buurtje dat in de volksmond ‘Achter de Kerk’ werd genoemd en is ontstaan na het graven van de Nieuwe Vaart in 1709.

Achter de Kerk bestond voornamelijk uit kleine arbeiderswoningen, een paar boerderijen en er waren bedrijfjes. Het buurtje bestond o.a. uit de paden Langepad, Domineestuin, Nieuwe Vaartkade en Arie de Bruijnpad en kreeg in 1710 een padreglement.

Ruim 200 jaar later, in 1912, werd het nadat de bewoners 1200 gulden hadden betaald wegens achterstallig onderhoud, overgedragen aan de gemeente Zaandijk. Kenmerkend voor het wijkje waren de slootjes met de vele bruggetjes. Het buurtje verdween in de loop der jaren onder andere door uitbreidingen van Pielkenrood.

Op de recente foto zien we de Arie de Bruijnstraat en waar de parkeerplaats is, stond een in 1959 gebouwde galerijflat die in 1985 wegens betonrot is gesloopt.

Tussen de Nieuwe Vaart en de Provincialeweg was tot in de jaren ’70 houthandel Donker gevestigd, die later naar Zaandam verhuisde. Het plan was om op het terrein van de houthandel en de Domineestuin nieuwe woningen te bouwen maar tegen het plan de Domineestuin te saneren kwam veel weerstand en nadat de Stichting Domineestuin was opgericht slaagde men er in het buurtje te behouden. In de jaren ’80 en ’90 werden bestaande woningen gerestaureerd en nieuwe woningen in oude stijl gebouwd waar het karakter van het buurtje behouden is gebleven.

Pielkenrood werd in 2010 overgenomen door de in Luxemburg gevestigde verpakkingsgigant Ardagh- Group die de productielijnen beetje bij beetje naar elders verplaatste en sinds 2019 staat het complex leeg. Binnen afzienbare tijd wordt de leegstaande fabriek gesloopt en zal plan Langepad worden gerealiseerd waar ook De Orkaan op 8 september 2023 nog over heeft gepubliceerd. Dit plan omvat de bouw van 67 energiezuinige woningen in oud Zaanse stijl waardoor het buurtje Achter de Kerk weer in ere wordt hersteld.

Gerrit Nicolaas Woudt (Zaandijk, 20 juli 1911 – Koog aan de Zaan, 13 september 1983) was beeldend kunstenaar, kunstschilder, aquarellist, tekenaar en etser. Gerrit was de zoon van Jan Woudt, en was leerling van Ko Koeman, Cees Bolding, Wilm Wouters en Huib Luns. Hij woonde en werkte in Zaandijk, Loosdrecht, Londen en Koog en maakte studiereizen naar Italië, Frankrijk, België en Zuid-Engeland. Hij kreeg driemaal een koninklijke subsidie. Zijn werk bestaat vooral uit olieverfschilderijen, voorts uit vele tekeningen, aquarellen en een beperkt aantal etsen, met als onderwerpen landschappen en stillevens. Woudt gold als een zeer verdienstelijk portretschilder. Hij gaf les aan verscheidene Zaanse kunstenaars, onder wie Leo Poelmeijer. (Zaanwiki)

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Beeldbank Zaanse Molen, Cultuur Historische Vereniging Zaandijk.