De brug is er niet meer maar het karakteristieke Zwaardemaker-complex staat er nog steeds, geen gort of veevoer meer, maar appartementen.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit het Gemeentearchief. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Hoopbrug in Zaandam.

Hoopbrug, Zaandam

Eeuwenlang was de Hoge Dam in Zaandam de enige vaste oeververbinding over de Zaan. Hierin kwam in 1882 verandering toen er een loopbrug werd gebouwd tussen de Oostzijde ter hoogte van de Kopermolenstraat en de Westzijde ter hoogte van het Boerenpad. Dat is ongeveer 300 meter ten zuiden van de huidige Prins Bernhardbrug. De brug, die eigenlijk de Jacob de Hoopbrug heette, was 150 meter lang, 2 meter breed en had een doorvaart van 9,50 meter.

Jacob de Hoop was een in Zaandam geboren Amsterdamse commissionair in effecten en had in zijn testament staan dat driekwart van zijn vermogen, het voor die tijd enorme bedrag van F 160.000, beschikbaar gesteld voor de verzachting van het lot van armen en noodlijdenden binnen de gemeente Zaandam. Het geld werd beheerd door het Jacob de Hoopfonds.

De rente-inkomsten bleken niet voldoende om alle armlastigen te ondersteunen en het bestuur van het fonds vroeg aan de gemeente Zaandam in 1877 een vergunning aan om een tolbrug over de Zaan te mogen bouwen, waardoor er voldoende geld zou binnenkomen om de uitkeringen aan de armlastigen tot in lengte van jaren te garanderen.

Na wat tegenwerking van de Minister van Financiën, die tolheffing niet meer van die tijd vond, werd de brug in 1881 aanbesteed en werd de brug voor F. 20.000 gebouwd. Het toltarief bedroeg 1 cent voor voetgangers, 2 cent voor kruiwagens 2 en 1/2 cent voor runderen en paarden en 12 cent voor beladen wagens. 30 jaar later, in 1912, kocht de gemeente Zaandam de brug voor F 28.000 en twee jaar later werd de tol afgeschaft.

Dat de brugwachter streng was bleek op 17 januari 1910 toen er brand was uitgebroken in korenmolen De Koker die pal ten noorden van de Prins Bernhardbrug aan de Oostzijde stond. De brandweer van Zaandam had 11 dagen eerder, op 6 januari, een door hun begeerde vierwielige nieuwe motorspuit ontvangen.

Om deze motorspuit naar de brand te brengen werd gebruik gemaakt van paarden maar toen de brandweerlieden bij de Hoopbrug arriveerden kregen ze geen toestemming van de ijverige brugwachter om de brug te passeren omdat dit een loopbrug was die verboden was voor bespannen wagens! De brandweer moest nu noodgedwongen doorrijden naar de Noorderbrug in Koog aan de Zaan en terug door de Oostzijde naar de brand waardoor kostbare tijd werd verloren. De molen ging door de brand verloren maar of deze zou zijn gered als de brandweerlieden met hun spuit er eerder waren geweest valt sterk te betwijfelen. 

De brug was in 1934 al in zeer slechte staat waardoor er werd besloten een nieuwe brug te bouwen, de Prins Bernhardbrug, die in 1941 werd geopend waarna de oude vervallen Hoopbrug werd gesloopt.

Het grote gebouw rechts op de foto’s is de Zwaardemaker waar aanvankelijk door middel van stoomkracht gerst tot gort werd gepeld. Het oudste gedeelte was de pellerij De Alkmaar die in december 1900 in gebruik werd genomen. In 1914 werd de beeldbepalende, 32 meter hoge, silo in gebruik genomen. In de jaren ’30 begon men ook met het produceren van mengvoeders dat voor het vee werd gebruikt.

Na de Tweede Wereldoorlog was gort als volksvoedsel verdrongen door andere levensmiddelen waardoor het bedrijf uitsluitend nog mengvoeders produceerde. In de jaren ’60 werd Zwaardemaker overgenomen door concurrent Koudijs uit Den Bosch die de fabriek in 1967 sloot. De gebouwen werden in 1973 door zaadhandel G.J. Van Gelder gekocht en werden voornamelijk als opslag gebruikt. 

In 1977 brak er brand uit en werd een deel van het complex verwoest maar er zou een nieuwe opslagloods en expeditieafdeling worden gebouwd. In 1998 werd Woningstichting Patrimonium eigenaar van de panden en werd er begonnen met de transitie van de oudste gebouwen tot appartementencomplex. De nieuwbouw van na de brand werd gesloopt waarna er een nieuw appartementencomplex wed gebouwd. In 2004 was alles gerealiseerd.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Zaanse Molenbranden, Monumenten aan de Zaan.