‘Groete uit Jisp’, zo schreef je dat vroeger kennelijk, een ansichtkaart met daarop twee vertrouwde Jisper iconen: de kerk en het raadhuis.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een serie oude foto’s die Orkaan-lezer Richard De Boer ons stuurde. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Dorpsstraat in Jisp met links het kerkje en in het midden het raadhuis.

Dorpsstraat, Jisp

In het verleden lag het veenpakket in grote delen van Noord-Holland ongeveer 4 meter hoger dan het omringende water. En om het regenwater af te voeren ontstonden er tientallen veenstroompjes met namen als Bamestra, Weremere en Ghispe, ook de Zaan was zo’n stroompje.

Mensen woonden aanvankelijk op de strandwallen langs de kust maar toen die vol raakten trokken de mensen naar de veengebieden en bouwden er nederzettingen. Ook langs de Ghispe ontstond zo’n nederzetting. Tijdens de stormvloeden in de 12e en 13e eeuw is deze nederzetting waarschijnlijk weggeslagen en verhuisden de bewoners naar wat hoger gelegen gebieden.

In die tijd groeiden de stroompjes Bamestra en Weremere uit tot de grote binnenzeeën Beemster en Wijde- en Engewormer, ook andere binnenzeeën ontstonden in die tijd. De bewoners van de nieuwe nederzetting hielden zich voornamelijk bezig met visserij. Op de grote meren werd bijvoorbeeld haring gevangen. Maar ook jaagden ze en werd op kleine schaal veeteelt bedreven, ook werden de eerste korenmolens gebouwd.

De nederzetting zou uiteindelijk Jisp worden genoemd maar de naam werd in de loop de eeuwen op verschillende manieren geschreven zoals Gispe (1328), Gyspe (1344), Jhispe (1438), Jhisp (1505), Gijsp (1561), Ysp (1593), Jesp (1658), Isp (1658) en Gisp (1658).

Nadat de grote meren in de 17e eeuw waren drooggemalen moest het dorp zich toeleggen op andere middelen van bestaan zoals de beschuitbakkerij, de walvisvaart en de Oostzeevaart. Ook kwamen er traankokerijen, zeilmakerijen, enkele scheepswerven en industriemolens. 

Jisp en Wormer hadden tussen 1567 en 1611 een gezamenlijk bestuur maar in 1611 werd Jisp een zelfstandige gemeente en dat zou tot 1991 zo blijven toen het dorp samen met Wormer en Wijdewormer opging in de gemeente Wormerland.

Als zelfstandige gemeente kreeg Jisp ook een raadhuis. Het nog steeds bestaande voormalige raadhuis is omstreeks 1650 gebouwd ter vervanging van een eerder raadhuis dat ongeveer op dezelfde plaats heeft gestaan. Het is niet bekend wie het raadhuisje heeft gebouwd maar het is heel goed mogelijk dat dit Jan Adriaensz Leeghwater is geweest.

Dat het fraaie gebouw er nog steeds staat is een klein wonder want het verkeerde in de 2e helft van de 19e eeuw in slechte staat. In 1851 werd één van de muren vernieuwd en in 1863 werden er ook nog enige herstelwerkzaamheden uitgevoerd. In 1874 stond het gebouwtje zelfs op de nominatie om gesloopt te worden. Uiteindelijk kwam er wat geld vrij en werden er noodzakelijke reparaties uitgevoerd zoals het vernieuwen van het dak.

Rond 1900 was het pand opnieuw zo bouwvallig dat het opnieuw dreigde te verdwijnen. De restauratie werd geschat op F 8.000,- en dat geld werd bijééngebracht door vele giften uit heel Nederland waaronder een bijdrage van F 3.000,- van het Rijk, waarna het raadhuis werd hersteld. De eerste raadsvergadering werd daar op 26 mei 1905 gehouden.

In 1938 werd de walmuur gebouwd en werden de muren gesausd tegen doorslag waarna er in 1963 weer een restauratie volgde. Deze restauratie kostte alles bij elkaar F 57.000.-

Het voormalige raadhuis staat op Dorpsstraat 44 en bestond uit de op de eerste verdieping gelegen Raadszaal die tegenwoordig dienstdoet als trouwzaal en de Wezenkamer waar de wees- en armenvoogden vergaderden, in de kamer vergadert tegenwoordig de Oudheidkundige Commissie Jisp terwijl de vliering is ingericht als museum.

De naast de kerk staande Nederlands Hervormde kerk die dateert uit 1822 en die een grotere, laatgotische voorganger had die omstreeks 1542 was gebouwd. De eerste steen werd gelegd in juni 1822 door de burgemeesterszonen Adriaan en Willem Wildschut. In de kerk zijn de inventaris en zerkenvloer van de oude kerk herplaatst. Ook zijn de fraaie zeskantige eikenhouten preekstoel met daaronder een uit hout gesneden pelikaan die haar jongen voedt, het uit 1667 stammende doophek, drie prachtige koperen kaarsenkronen en de eiken kerkenbanken afkomstig uit de oude kerk.

De zerkenvloer bestaat uit meer dan 100 grafzerken gemaakt van een donkere, harde steensoort met daarop fraaie decoraties en inscripties van onder andere de namen van burgemeesters, commandeurs van de walvisvaart en olieslagers.

De kerk, rijksmonument en sinds 2006 eigendom van de Stichting Oud Hollandse Kerken, werd in 2010 ingrijpend gerestaureerd waarbij de verzakte zerkenvloer werd hersteld. Ook werden de kansel, het doophek, de banken en het orgel en orgelfront gerestaureerd. Daarnaast werd de brandveiligheid aangepakt, werd het sanitair vernieuwd en kwam er een horecakeuken.

De kerk wordt beheerd door de Stichting Vrienden van de Jisperkerk. In de kleine zaalkerk vinden tegenwoordig weer kerkdiensten plaats. Daarnaast wordt zij gebruikt voor culturele evenementen zoals de Concerten bij Kaarslicht, de jaarlijkse Korendag en Ensembledag, huwelijken en uitvaarten, en rondleidingen.

De restauratie kostte € 330.000 en dit geld werd bijeengebracht door de gemeente Wormerland, Provincie Noord-Holland en veel particulieren.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Wikipedia, Vereniging Zaans Erfgoed, Website Jisperkerk.