Meer dan 100 jaar terug in de tijd: Guisweg was nog Geuzenpad met een sloot erlangs. Maar De Bleeke Dood bleef.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag het Geuzenpad / Guispad in Zaandijk.

Geuzenpad / Guispad in Zaandijk

Het Guispad, nu Guisweg in Zaandijk, is één van de oudste paden van de Zaanstreek en dateert uit de late Middeleeuwen. Westzaan was eeuwenlang de hoofdplaats van de Banne Westsanen en de dorpen Westzaandam, Koog, Zaandijk, Wormerveer en West-Knollendam vielen onder dit rechtsgebied.

Inwoners van Koog, Zaandijk en Wormerveer gingen s`zondags over het pad, dat toen Kerckepad werd genoemd, naar de kerk in Westzaan. Het pad was zeer primitief verhard en in de sloten lagen schuiten die als brug dienden. In 1626 werd het pad verbeterd en werd er materiaal uit de houtzaagmolens als verharding gebruikt en over de kruisende sloten werden kippenbruggetjes gebouwd, dit waren bruggetjes die zo hoog waren dat de hooischuiten er onderdoor konden.

Nadat Wormerveer, Zaandijk en Koog vanaf het midden van de 17e eeuw hun eigen gebedshuizen kregen nam het belang van het Kerckepad af en uiteindelijke veranderde de naam van het pad in Guispad. De ansichtkaart (die dateert van rond of voor de eeuwwisseling – uitgever Vivat gaf kaarten uit tussen 1901 en 1903) vermeldt Geuzenpad. Er is wel geopperd dat Geuzen tijdens de Tachtigjarige Oorlog van het pad gebruik maakten (maar dat dat is onwaarschijnlijk volgens Zaanwiki).

Een mogelijkheid is dat de naam Guisweg afkomstig is van watermolen De Guit die in 1632 werd gebouwd aan de Nauernasche Vaart ter hoogte van de Watermolenstraat. Maar rond 1900 was de naam dus toch Geuzenpad. Ook zou het afgeleid kunnen zijn van ‘Gaefspad’ – kalkbrander Gaeff Jacobszoon was de eigenaar van het eerste pand aan het Guispad in het begin van de 17e eeuw. Langs het pad hebben ook drie molens gestaan met de namen Guisman, dit was de bijnaam van De Vergulde Bijkorf, 1668), Guiswijf (1670) en Guiskind (1674). Een optie is dat het pad naar deze molens is vernoemd.

Op de oude foto zien we naast het pad de Guispadsloot en bij het (nog bestaande) huis met de gebroken kap, begint de Vaart die tot aan het Sluispad liep. Het hoge gebouw achter dit huis is de voormalige ULO school (Uitgebreid Lager Onderwijs). De school was in 1865 gebouwd als Guispadschool, koste F 13.400, en deed dienst tot 1956 toen voor F 388.828. de MAVO Zaandijk aan de Willem Dreeslaan werd gebouwd.

De Guispadsloot liep door tot de Watering en er stonden diverse molens aan deze sloot. Ten zuiden van de sloot stond De Vergulde Bijkorf en ten noorden stonden Het Guiswijf (ter hoogte van de huidige begraafplaats), een paar honderd naar het westen Het Fortuin (op het voormalige erf staat nu een woning met de naam Fortuin) en nog westelijker De Veenboer.

Op donderdagavond 4 januari 1894 woedde aan het Guispad de grootste molenbrand die de Zaanstreek heeft gekend. Vermoedelijk door een stuk ijzer dat tussen de molenstenen kwam ontstond er brand in Het Guiswijf en in korte tijd stond de molen in lichterlaaie. Het vroor die dag streng en er stond een harde oostenwind waardoor vonken van de brandende molen ook Het Fortuin in brand vloog en net als Het Guiswijf reddeloos verloren ging. Uit voorzorg hield de brandweer molen De Veenboer nat waardoor het rietdek met een dikke ijslaag werd bedekt waardoor de molen gered werd.

Maar geen van deze molens staan op de oude foto want die laat Het Guispad in oostelijke richting zien. De molen rechts op de foto is de nog bestaande, in 1656 gebouwde meelmolen De Bleeke Dood. Dat de molen nog bestaat is een klein wonder want op 9 februari 1922 brak er brand uit en wist de brandweer de molen met de grootste moeite te redden. In de jaren ’30 raakte de molen in verval en in 1931 werd het wiekenkruis verwijderd, in 1934 verdwenen ook staart en stelling. Er waren al plannen om de molen te slopen maar in 1950 wist de vereniging De Zaansche Molen De Bleeke Dood in haar bezit te krijgen en in 1956 werd hij in oude luister hersteld.

De tweede molen op de foto zou oliemolen De Windhond kunnen zijn die pal ten noorden van de Julianabrug stond. Omdat de Guisweg een flinke knik naar het zuiden maakt kan deze molen niet De Ooievaar zijn omdat die zuidelijker staat. De Windhond is in 1633 gebouwd en bleef tot 1897 oliemolen want in dat jaar kocht de Koger schilder Piet Visser De Windhond en liet deze tot verfmolen verbouwen. Visser bleef tot 1910 met de molen werken en werd toen voor afbraak verkocht. Molensloper De Boer uit Oostzaan verwijderde in januari 1911 het bovenachtkant maar de onderbouw en schuren bleven staan om als opslag voor stijfselfabriek De Bijenkorf te dienen. De restanten van De Windhond werden in de winter van1933/1934 gesloopt omdat ze in de weg stonden voor de bouw van de Julianabrug. Tijdens de bouw van de nieuwe Julianabrug kwamen de oliekelders van De Windhond weer tevoorschijn.

De Guispadsloot zou begin jaren ’30 worden gedempt waardoor de Guisweg ontstond.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Molendatabase van Verdwenen Molens, Beeldbank Zaansche Molen.