In deze 100e aflevering van de fototijdreis gaan we terug naar Zaandam waar één van de markantste gebouwen van Zaandam: het voormalige gemeentehuis.
De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…
Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het voormalige gemeentehuis van Zaandam.
Gemeentehuis, Zaandam
In de middeleeuwen was er sprake van gewesten in het Graafschap Holland. De Zaanstreek maakte deel uit van het gewest Kennemerland waar de hoogste bestuurder de baljuw was. Binnen het gewest Kennemerland ontstonden kleinere rechtsgebieden, de bannen, die bestuurd werden door de schout en schepenen. Schout en schepenen zijn een beetje te vergelijken met burgemeester en wethouders.
De basis voor dit rechtssysteem is op 21 maart 1292 gelegd door graaf Floris V. De Zaanse dorpen werden door verschillende bannen bestuurd. De bekendste banne was misschien wel de Banne van Westzaan waartoe ook Westzaandam, Koog, Zaandijk, Wormerveer en Westknollendam behoorden.
De dorpen Oostzaandam en Oostzaan werden bestuurd door de Banne van Oostzaan, Wormer en Jisp door de Banne van Wormer, Krommenie en Krommeniedijk door de Banne van Krommenie. Assendelft was een zelfstandige banne. Deze bestuursvorm hield stand tot de Franse tijd. Oostzaandam werd in 1795 als eerste dorp in de Zaanstreek een zelfstandige gemeente en had op Zuiderkerkstraat 3 het gemeentehuis. Dit voormalige gemeentehuis, gebouwd in het laatste kwart van de 17e eeuw is nog steeds aanwezig. Het voormalige gemeentewapen van de gemeente Oostzaandam, een schip waaraan wordt gewerkt, is ook nog aanwezig.
In 1811 werden de dorpen West- en Oostzaandam samengevoegd en ontstond de gemeente Zaandam die op dat moment 8.974 inwoners telde. Hendrik Christiaan Gobel werd de eerste van in totaal 21 burgemeesters (de vier NSB burgemeesters tijdens WO II niet meegerekend) die Zaandam heeft gehad. De nieuwe gemeente nam haar intrek in het voormalige gemeentehuis van Oostzaandam maar dit werd al vrij snel te klein.
De Purmerendse stadsarchitect Willem Anthony Scholten, die onder andere de Nicolaaskerk op de Kaasmarkt ontwierp, kreeg opdracht om een nieuw stadhuis te ontwerpen. De openbare aanbesteding was op 30 april 1846 waarna het nieuwe gemeentehuis voor F 45.800,- door de Zaanse aannemer Jan de Vries Pz. werd neergezet terwijl de benodigde grond voor F 600,- werd aangekocht.
De eerste steen werd gelegd door oud-burgemeester Gerrit van Orden en het nieuwe gemeentehuis werd op 23 november 1847 ingewijd door burgemeester Cornelis Van de Stadt. Het gebouw was niet alleen gemeentehuis maar herbergde ook het politiebureau, de gevangenis en de Kamer van Koophandel. In augustus 1955 waren er onder burgemeester W. Thomassen plannen om een nieuw, modern stadhuis te bouwen op de Burcht en het oude te slopen. Dit om ruimte te creëren voor een betere oost-west verbinding.
De volgende burgemeester, G.J.D. Franken, zag niets in het plan van zijn voorganger en cancelde het. Het gebouw bleef tot 31 december 1973 gemeentehuis van Zaandam. Op 1 januari 1974 werden de zeven Zaangemeenten samengevoegd, de nieuwe gemeente Zaanstad kreeg in Zaandijk een nieuw gemeentehuis, Het Bannehof. Deze naam is afgeleid van de oude rechtsgebieden de bannen.
Het oude gemeentehuis kreeg na de samenvoeging de functie van hulpsecretarie en werd op de Rijksmonumentenlijst geplaatst. Later werd het pand door woningstichting Centraal Woningbeheer (CWB) van de gemeente Zaanstad overgenomen waarna bouwbedrijf Kakes BV het gebouw restaureerde. Er kwam op de gegane grond ‘vestzaktheater’ De Burcht, op de eerste verdieping kwam een kantoor en op de tweede verdieping woningen.
De hal en de burgemeesterskamer bleven behouden en in het torentje kwam een carillon. Dit carillon kwam in 2013 in opspraak want één van de 40 melodieën die het kon spelen was het Duitse volkslied. Er kwamen hier klachten over want men vond dit volkslied ongepast omdat in de buurt van het voormalige stadhuis in de Tweede Wereldoorlog mensen zijn gefusilleerd.
Anno 2024 zit er in het gebouw onder andere een advocatenkantoor.
Bekijk hier alle fototijdreizen.
Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, GAZ, Historische Vereniging Zaandam.
Het is fijn dat het oude gemeentehuis is behouden en gerestaureerd. Maar elke keer als ik het zie, doet die rode kleur pijn aan mijn ogen. Die heeft er toch nooit opgezeten?
Jullie schrijven dat het wijlen gemeentehuis van Zaanstad in Zaandijk Het Bannehof heette. Mij is geleerd dat het geen naam had. Heb ook nergens naambordje gezien.
Mij is geleerd: ‘het gemeentehuis aan de Bannehof’.
Wie heeft gelijk?
Jammer dat de culturele activiteiten geen doorgang hebben gevonden, zoals jazzconcerten e.d. Genoten van Eric Vloeimans, Willem Breuker, Jan Kal, die ons voorzagen van heerlijke avonden in een intieme sfeer in dit 'gemeenschapshuis'.
En het carillon doet het al weken niet meer...heerlijk rustig :-)
Ik mis het, werd er altijd zo vrolijk van!