Ooit heette het gewoon de ‘Dorpsstraat’ in Koog a/d Zaan, nu dus Zuideinde, nog steeds rijdt er een bus (niet van de MEA of Enhabo maar een elektrische van EBS). Bijna 100 jaar terug in de tijd.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten en natuur wordt opgeofferd om plaats te maken voor nieuwbouw, stadsvernieuwing en bedrijventerreinen. De Zaanstreek is de afgelopen decennia – soms zelfs onherkenbaar – veranderd. De Orkaan brengt die verandering in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Dorpsstraat (nu Zuideinde) in Koog a/d Zaan.

Dorpsstraat / Zuideinde, Koog a/d Zaan

Vandaag keren we voor de fototijdreis terug naar Koog aan de Zaan. We zien het Zuideinde ten noorden van de Bloemstraat en we zien dat de bebouwing aan de linkerkant nauwelijks veranderd is terwijl de oude foto ongeveer 95 jaar oud is.

Het Zuideinde is het deel van de ‘ouwe weg’ tussen de Mallegatsluis en de voormalige Noorderbrug die iets ten noorden van de De Ruijterstraat lag. Bij de oude foto staat de tekst “Dorpstraat te Koog aan de Zaan” maar de vraag is of dat wel klopt want op een kaart uit 1935 die ik vond in de beeldbank van het Gemeentearchief staan de huidige straatnamen al aangegeven.

Links vooraan zien we Zuideinde 107 t/m 111 en volgens de BAG viewer (Basisgegevens Adressen en Gebouwen) zijn deze woningen in 1930 gebouwd en ook het huis met het torentje (Zuideinde 117) is in dat jaar gebouwd. Deze oude foto is dus gemaakt na 1930 want ook de wegsloot is al gedempt, dat gebeurde vanaf ca. 1918 tot en met 1925 en werd in fasen uitgevoerd.

Tussen deze woningen staat Zuideinde 115, op de oude foto te zien als een houten schuur, de woning was zelf ook van hout maar stond wat inverdan. In het huis woonde jarenlang Ma Hottentot (1859 – 1939), ook ma Hot of ma Troet genoemd, die een bekend figuur was in Koog aan de Zaan. Zij runde in het schuurtje een snoepwinkeltje. Op zaterdag ging zij met een juk met twee trommels het dorp door.
Hottentot was een bekende naam, waarschijnlijk afkomstig uit Oostzaan, dat hakkelaar of stamelaar betekend. Ook in zuidelijk Afrika waren hottentotten, zo genoemd vanwege eigenaardige kenmerken in hun taal.

Rechts op de oude foto zien we een zeswielige Ford autobus van de NV Omnibus Maatschappij Zaanland opgericht in 1922 door H.C. Betlem uit Zaandijk die in dat jaar een busdienst was begonnen tussen de Dam in Zaandam en de Veerbrug in Wormerveer. Na al een halfjaar verkocht Betlem zijn busbedrijf. Hij was niet de eerste die een busdienst begon want iets eerder in 1922 was I.B. Reimerink ook een busdienst begonnen. Ook hij moest net als Betlem al na een halfjaar stoppen vanwege gezondheidsproblemen.

Al heel snel kwamen er meer busmaatschappijtjes zoals de EWAC (Eerste Wormerveersche Autobus Centrale) van D. Zwart, BO-CO, bus Gesink en Terwey en VODO. De concurrentie was moordend waarna verschillende ondernemers gingen samenwerken. Zo ontstonden onder andere de Gecombineerde Autobusdienst met elf bussen en de Verenigde Autobusdienst die met zeven bussen reed. Daarnaast waren er nog acht zogenaamde ‘wilde diensten’. De NV Omnibusmaatschappij bleef zelfstandig en reed met veertien bussen. De Gecombineerde en de Verenigde gingen in november 1924 samenwerken en werd de ‘Maatschappij tot het Exploiteren van Autobusdiensten’ (MEA) waardoor er twee grote busmaatschappijen in de Zaanstreek waren die ieder hun eigen kleur hadden, de MEA reed met rode en Zaanland met blauwe bussen. De meeste van de wilde diensten gingen door de concurrentie van de twee grote busmaatschappijen in de jaren ’30 failliet.

In 1941 ging ook Zaanland op in de MEA die op zijn beurt in 1953 werd overgenomen door de Enhabo (Eerste Noord Hollandse Auto Bus Onderneming). De Enhabo was op 1 augustus 1921 opgericht in Landsmeer onder de naam Evert van der Does en Zonen. In 1969 nam de Gemeente Amsterdam 80 procent van de aandelen over en de Gemeente Zaandam 20 procent en werd het bedrijf onderdeel van het GVB. Vanwege slechte resultaten waardoor Amsterdam en Zaandam niet meer voor de kosten wilden opdraaien, werden de aandelen eind 1990 verkocht aan de NZH. In 1999 ging de NZH op in Connexxion en dat bedrijf bleef tot 10 december 2023 het busvervoer in de Zaanstreek verzorgen. Vanaf 10 december 2023 verzorgt EBS het busvervoer.

Ook aan de rechterkant van de oude foto is nog het één en ander herkenbaar. De twee houten woningen, Zuideinde 112 en 114, zijn gesloopt en hier staat sinds 1967 het huidige stenen pand met o.a. de shop van het tankstation van Vos. Het derde huis is het nog bestaande pand Zuideinde 116 en is gebouwd in 1925 gevolgd door nr. 118 dat volgens het Kadaster dateert uit 1910. Helaas kunnen we dit pand, net als nr. 120 ( uit 1930) op de oude foto niet zien omdat de bus er voor staat.

De fraaie woning Zuideinde 122 is gebouwd in 1925 en de volgende woning, nr 124, is gesloopt. Hier staat nu een mooi, in 1953 gebouwd pand. Het rechthoekige pand op de achtergrond, links van de schoorsteen, was de voormalige stijfselfabriek Chios van Jacob Duyvis. Later werd dit het koopcentrum Chios van W. Vloon dat op 27 maart 1987 geheel afbrandde. Na de sloop kwamen hier winkeltjes en een supermarkt.

De foto in ons archief is kennelijk een foto van een ansichtkaart, in de Beeldbank Zaansche Molen zit een origineel (onder).

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Beeldbank Zaansche Molen, Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Wikipedia.