Oliemolen De Ooievaar. Nog steeds op dezelfde plek. Nu naast de ‘nootjesfabriek’ van Duyvis. Bijna 90 jaar geleden, in 1936, was de molen rijp voor de sloop.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: oliemolen De Ooievaar.

De Ooievaar

Oliemolen de Ooievaar staat al 353 jaar op zijn huidige standplaats aan de Diederik Sonoyweg in Zaandam maar de molen is ouder want hij zag het levenslicht in of iets voor 1622 in Assendelft waar hij als naamloze molen aan de Jan Banningersloot aan de Delft tegenover de Kerkbuurt stond.

In de eerste decennia van de 17e eeuw, toen de molens in opkomst waren, hadden deze nog geen namen. Rond 1650 werd het verplicht om een molen een naam te geven.

In 1669 werd de molen gekocht door Cornelis Adriaensz. van der Ley die de molen liet afbreken en herbouwen op de Kalverdijk zoals de Kalverringdijk toen heette.

Over de geschiedenis van de molen heb ik weinig gegevens kunnen vinden maar in 1897 was ene Van Diilewijn eigenaar die in dat jaar stopte met zijn bedrijf en de molen probeerde te verkopen. Het lukte hem niet om een koper te vinden. Van Dillewijn overleed in 1899 maar twee jaar later lukte het de erfgenamen een koper te vinden.

De Ooievaar zou verkocht worden aan Jan Battem die samen met een paar broers een doppenmaalderij en fouragehandel (veevoeder) begonnen. Er kwam vrij snel een elektromotor in de Ooievaar die in 1934 werd vervangen door een petroleummotor. De molen was toen al in slechte staat en in 1936 kwam er een eind aan het werken met windkracht en werd er alleen nog met de motor gewerkt.

Toen de molen in juni 1936 ‘mooi’ werd gezet vanwege de officiële opening van de Julianabrug door prinses Juliana was de molen eigenlijk al rijp voor de sloop. Omstreeks 1955, toen de molen een bouwval was, wist eigenaar Bertus Battem de Ooievaar te verkopen aan ene Gruys die gelijk een sloopvergunning aanvroeg omdat hij op het terrein een bedrijf wilde beginnen.

Gelukkig wisten enkele Zaanse molenvrienden sloop te voorkomen en in 1955 werd de molen gekocht door de Vereniging De Zaansche Molen. Alleen de molen werd gekocht, de schuur bleef eigendom van Gruys. Na de aankoop werd de molen gerestaureerd door molenmakerij Husslage. Deze restauratie was eigenlijk meer een reconstructie want het bovenachtkant, kap en stelling moesten nieuw gemaakt worden en ook aan het oliewerk moest veel gebeuren maar in 1956 was het werk klaar.

Rond 2000 werd de molen nogmaals gerestaureerd en werden o.a. de elektomotor, drijfriemen en vijzels verwijderd en werden de zoldervloeren vernieuwd. Ook kwam er een nieuwe stelling en werd het riet op romp en kap vernieuwd.

Pas in 2009 wist de Vereniging De Zaansche Molen ook de schuur in bezit te krijgen waarna begonnen werd met de restauratie hiervan. Na de restauratie van de schuur en sinds januari 2014 huurt molenmakerij Saendijk een groot deel van de schuur.

In  2015 werd dankzij een gift van de Bankgiroloterij de haven en kraangang  teruggebracht en werd de fundering vernieuwd. Sinds 2005 hangt er een houten bord aan het achtkant met daarop afgebeeld een ooievaar en de tekst:

De Ooijevaar. Als brenger van het leven Kijkend naar de Dood (verwijzend naar de meelmolen de Dood die tegenover de Ooievaar in Zaandijk staat).

Rechts op de oude foto zien we een deel van stoomoliefabriek De Wachter. Rond 1663 werd op deze plek oliemolen De Rode Wachter gebouwd die tot 1891 olie heeft geslagen. In 1891 kwam de molen in bezit van Jan Crok die de molen liet verbouwen tot de oliefabriek. De fabriek bleef tot 1933 in bedrijf en werd enkele jaren later verkocht aan T. Duyvis die de opstallen in 1988 liet slopen en een nieuwe fabriek op het terrein liet bouwen.

Tot de opstallen behoorde ook het houten pakhuis De Schans. Dit is rond 1800 gebouwd en niet gesloopt maar in 1988 gedemonteerd en herbouwd op het Hazepad in Zaandijk.

Het terrein waar molen De Ooievaar en de nootjesfabriek van Duyvis staan, is historische grond. Hier was tijdens de Tachtigjarige Oorlog de Kalverschans waar de Spanjaarden in 1574 verslagen werden en waar we Pinksterdrie aan te danken hebben.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Tekst en foto 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Beeldbank Zaansche Molen, Molenatabase, 1100 Zaanse Molens. .