Zicht op de Lagedijk, toen nog met De Koperslager. Op 28 juli 1964 maakte een brand een einde aan de molen.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een serie foto’s die Bert Versteeg online op de kop tikte. Hij maakte ook de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: molen De Koperslager aan de Lagedijk in Zaandijk.

De Koperslager aan de Lagedijk, Zaandijk

In het uiterste noorden van Zaandijk zwaaide bijna 390 jaar lang oliemolen De Koperslager haar wieken. De molen werd in 1724 gebouwd maar de molen had een voorganger. Maar de vroegste geschiedenis van de bekende Zaandijker molen is wat onduidelijk.

Iets ten zuidwesten van de plek van de molen (de oude molenwerf ligt onder de spoorbaan), stond een volmolen die De Koper Volmolen of De Kopermolen werd genoemd. Het is onbekend wat er met deze molen is gebeurd maar het zou kunnen dat De Koper Volmolen van zijn erf is gehaald en op het erf tussen weg en Zaan, zoals molenkenner Pieter Boorsma het zo mooi omschreef, is herbouwd.

In ieder geval komt De Koperslager voor het eerst voor op een kaart uit 1635. Het vermoeden dat dit de volmolen is geweest, is gebaseerd op het feit dat er in 1642 en 1644 parten (aandelen) van de molen zijn verkocht waarbij werd gesproken over “die oude volmolen” en op 11 februari 1685 toen de molen voor F 2.800 werd verkocht, werd er gesproken over De Kopermolen.

Het kan natuurlijk ook zijn dat de molen nieuw als volmolen werd gebouwd en later is omgebouwd tot een oliemolen maar dit zal nog onderzocht moeten worden. De windbrief werd rijkelijk laat, op 24 september 1643, uitgereikt aan Adriaan Gerritsz. van Someren.

Op 5 mei 1724 raakte de molen in brand en werd totaal verwoest. De molen was toen in bezit van Dirck Sijmonsz. Moeriaen die De Koperslager in 1685 had gekocht. Nog in hetzelfde jaar werd er een nieuwe molen op het erf gebouwd, ditmaal een dubbele oliemolen met een voor- en naslag. Dirck Moeriaen overleed in 1728 waarna de molen eigendom werd van zijn schoonzoon Huybert Ouwekees die tot zijn overlijden in 1769 eigenaar van de molen bleef.

Na het overlijden van Huybert Ouwekees kwam De Koperslager in het bezit van de familie Honig die onder Cornelis Claesz. Honig zou uitgroeien tot één van de grootste olieslagers van de Zaanstreek. Cornelis Claesz. Honig bezat 25 molens die na zijn overlijden werden verdeeld tussen zijn zoons Cornelis die 11 molens, waaronder De Koperslager, kreeg en Klaas Conelisz. die eigenaar van de overige molens werd.

Cornelis bleef tot zijn dood in 1870 met de molen werken waarna deze in 1875 in bezit kwam van de Westzaner August Avis. Familieleden van August Avis waren vermoedelijk de oprichters van de Westzaanse blauwselfabriek Avis die in 1969 werd geliquideerd.

De molen bleef tot 1912 in bezit van August Avis waarna deze in bezit kwam van Pieter Couwenhoven jr, de grootvader van de bekende auteur Ron Couwenhoven, uit Koog aan de Zaan. Noodgedwongen moest Pieter Couwenhoven zijn molens in 1922 verkopen.

Egge Groot werd de nieuwe eigenaar van De Koperslager maar hij verkocht deze gelijk weer door aan Zaandijker Pieter Roos die naast het slaan van olie ook cacaoafval ging verwerken met de molen. Pieter Roos bleef tot 1946 met de molen werken waarna zijn zoon Wijbrand deze overnam. Wijbrand bleef tot 1960 op windkracht werken maar toen nam een motor het werk over.

In de avond van 28 juli 1964 sloeg het noodlot toe toen de zuiderschuur omstreeks 22.30 uur in brand raakte waarna de brand oversloeg naar de molen zelf. De zuidkant van het molenlijf was zwaar beschadigd. De volgende dag werden als eerste de roeden verwijderd waarna het molenlijf op 31 juli 1964 met veel moeite omver werd getrokken.

Het omvertrekken van het achtkant werd zwaar bekritiseerd want de molen had gered kunnen worden. Na de brand werd er enige tijd gesproken om de molen te herbouwen en er gingen ook allerlei verhalen in de rondte, zo zou de molen weggehaald moeten worden omdat hij in de weg zou hebben gestaan om de verbreding van het Dijkje, zoals dit deel van de Lagedijk toen werd genoemd, mogelijk te maken maar er werd ook brandstichting vermoed om verzekeringsgelden te innen.

Veel onderdelen van de molen konden worden gered en zijn gebruikt voor de restauratie van oliemolen De Bonte Hen (1973-1975). Op de plaats waar de Koperslager stond, tegenwoordig Lagedijk 308, is sinds 2000 softwarebedrijf I &DT gevestigd.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Molendatabase, Gemeentearchief Zaanstad, 1100 Zaanse Molens.