Nog steeds de J.J. Allanstraat in Westzaan, maar vrijwel niets herinnert nog aan het verleden, de wegsloot, de fabriek, de schoorsteen, het bruggetje… allemaal weg.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de Beeldbank van de Zaansche Molen. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: cacao- en chocoladefabriek Grootes in Westzaan.

Cacao- en chocoladefabriek Grootes, Westzaan

Voor de fototijdreis van deze week gaan we naar Westzaan waar ooit aan de J.J. Allanstraat cacao- en chocoladefabriek Grootes heeft gestaan. De foto is waarschijnlijk voor de brand van 1925 genomen, ergens tussen 1912 en 1925. De beeldbank van de Zaansche Molen geeft tussen 1914 en 1920 aan.

De geschiedenis van dit bedrijf begint eigenlijk al in 1825 toen Pieter Grootes een handel in zaden en granen begon. Ook liet hij in dat jaar een blauwselmolen bouwen die hij de naam Jonge Dirk gaf, naar zijn zoon Dirk. Blauwsel werd gewonnen uit het kobalthoudende mineraal smalt en werd onder andere gebruikt als pigment voor verf en als witmaker voor de was. Vanaf 1826 werd hiervoor synthetische ultramarijn gebruikt dat werd gemaakt van kaolien, soda, zwavel en pek of houtskool.

Cacao deed omstreeks 1650 haar intrede in Nederland en chocolademelk was tot aan het begin van de 19e eeuw een drankje voor de welgestelden. Rond 1825 werd cacao voor de gewone burger veel toegankelijker mede door C.J. van Houten die de cacaopers heeft uitgevonden.

Cacaobonen zijn de zaden van de cacaoboom die om er cacao van te maken, eerst een aantal handelingen moeten ondergaan. Zo worden de bonen bij een temperatuur van 140 graden Celsius geroosterd in draaiende trommels waarna ze worden gebroken in een breker waarbij de doppen worden weggeblazen. De overgebleven kernen worden vervolgens in de molen gemalen waardoor cacaomassa ontstaat. Deze cacaomassa wordt vervolgens geperst waarbij cacaoboter vrijkomt dat wordt gebruikt voor het maken van chocolade. Na het persen blijft er een dikke, harde klomp over dat vervolgens tot poeder wordt vermalen en dit poeder dat weinig vet bevat, wordt gebruikt om er onder andere chocolademelk van te maken.

De populariteit van cacao zal de reden zijn geweest dat Grootes al na een paar jaar De Jonge Dirk liet inrichten als cacaomolen en de naam van de molen veranderde in De Paradijsvogel. In 1844 kwam de Italiaan Senardi, die een specialist in cacao en chocolade was, in het bedrijf werken en hij bracht belangrijke verbeteringen aan in de chocoladesoorten. De door Grootes gemaakte chocolade was zo goed dat één van de producten zelfs in 1863 de eerste prijs won op de wereldtentoonstelling in Londen.

Pieter Grootes had zijn bedrijf in 1856 overgedragen aan zonen Dirk en Meiert. Nadat Dirk in 1863 was overleden kwam de directie in handen van Meiert Grootes en in 1868 kwamen zijn zoons Christiaan en Meiert jr. ook in het bedrijf werken. Er werd tot 1877 met de molen gewerkt en nadat deze op 1 januari van dat jaar door een storm zo zwaar beschadigd werd besloten het achtkant te slopen en het binnenwerk aan te laten drijven door een stoommachine.

Cacao en chocolade werd steeds populairder en in 1899 werd er naast de voormalige windmolen een nieuw stenen pand gebouwd waarna de fabriek in 1912 werd uitgebreid. De nieuwe fabriek kreeg de naam De Paradijsvogel. Op dat moment werkten er ongeveer 200 medewerkers bij het bedrijf.

De zaken gingen voorspoedig totdat op 8 maart 1925 een grote brand uitbrak die het hele bedrijf in de as legde waarna de zaak op 20 januari 1926 werd geliquideerd.

Op 15 oktober maakte Gerbrand Meiert Grootes toch een doorstart waarna de fabriek werd herbouwd. Het bedrijf zou echter nooit meer zo succesvol worden als voor de brand. Oorzaken hiervan waren onder andere de crisisjaren in de jaren ’30, WO II, toenemende concurrentie en het op de markt komen van nieuwe producten zoals de Mars-, Nuts- en Snickersrepen.

Het bedrijf heeft het nog volgehouden tot 28 december 1968 waarna de productie werd gestaakt. In 1969 kwamen de opstallen in het bezit van de in 1887 opgerichte houtwarenfabriek De Valk die tot hun faillissement in 1983 de gebouwen gebruikten.

In 1984 werden de fabriekspanden gesloopt waarna er begin jaren ’90 woningen op het terrein werden gebouwd. Dit buurtje kreeg ook de naam De Paradijsvogel.

Rechts op de foto`s zien we nog het uit 1750 daterende pand J.J. Allanstraat 377 waar tegenwoordig een bloembinderij zit en iets verderop staan de in 1905 gebouwde witte woningen J.J.Allanstraat 369 t/m 373.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Molendatabase, Wikipedia, Cacao langs de Zaan (Thijs de Gooijer). Historische foto: Beeldbank Zaansche Molen.