Eentje in de afdeling ’totaal onherkenbaar’. Geen spoor is er meer te herkennen van de oude bebouwing in Wormer en de boerderij die daar rond 1900 op de foto werd gezet.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: boerderij De Schans, Wormer.

Boerderij De Schans, Zandweg (Wormer)

Op de oude foto zien we boerderij De Schans die aan het begin van de Zandweg stond. Het adres was Zandweg 4 en hier staat tegenwoordig apotheek Wormer. De oude foto is omstreeks 1900 genomen. De boerderij is o.a. van de familie Schoenmakers geweest en is op 25 juli 1960 door de gemeente Wormer gekocht om te worden gesloopt. Een paar jaar later, in 1964, is de boerderij uiteindelijk gesloopt.

De boerderij is waarschijnlijk vernoemd naar de Wormerschans, dit was een verdedigingsschans uit de Tachtigjarige Oorlog die aan het Zandpad zou hebben gestaan.

In de Zaanstreek waren diverse schansen en de bekendste, en waarschijnlijk ook de grootste, was de Kalverschans waar de Zaanse Schans naar is vernoemd. De bouwtijd van schansen varieerde enorm, de kleine schansen konden in een paar uur gebouwd worden terwijl de bouw van grote schansen meerdere weken duurde.

Andere schansen in de Zaanstreek waren de Zaandamschans op de Dam, de Braakschans op de Zuiddijk, de Hornschans op de Hogendijk, de Westzijderschans in de Westzijde (ongeveer ter hoogte van de huidige Bullekerk), de Schinkeldijkschans in de Oostzijde, de Assendelverschans t/o Krommenie, de Krommenieerschans en de Wormerveerschans.

De Zandweg is een oud pad in het verlengde van de Dorpsstraat en begint ten westen van de Schanssloot en loopt door tot aan de Zaan waar heel lang een veer naar Wormerveer was. De Schanssloot verbindt De Poel via een sloot achter de sporthal met de Westertilsloot die uitkomt bij de voormalige Bartelsluis. In Wormer is ook nog een Schansstraat en een huisartsenpost die de Schans heet.

Het genoemde veer was het Noorderveer en werd al in 1487 genoemd. Zowel Wormer als Wormerveer hadden een eigen boot zodat er dus eigenlijk twee naast elkaar gelegen veren waren. In de tweede helft van de 19e eeuw werd er door Wormerveer een wagenveer (schouw) ingezet en konden er ook rijtuigen en brandspuiten worden over gezet en de opbrengsten werden tussen Wormer en Wormerveer verdeeld.

Na de opening van de Zaanbrug in 1889 bleef de schouw tot 1896 in de vaart terwijl het Wormer voetveer pas in 1957 verdween, 15 jaar nadat men met de tolheffing op de Zaanbrug was gestopt. Er was ook een Zuiderveer en voer van de Engewormerringdijk ter hoogte van de Bartelsluis naar het Zaandijkerwegje (pal ten noorden van zeepziederij De Adelaar).

Het Zuiderveer heeft bestaan van 1638 tot 1889 en werd opgeheven na de opening van de Zaanbrug. In Wormer zijn de Veerdijk en de op 25 september 1933 verbrandde oliemolen De Veerschuit, die in 1918 al was onttakeld en van een gasmotor was voorzien, naar dit veer vernoemd. De Veerschuit stond ca. 50 meter ten zuiden van de Zandweg ongeveer in het verlengde van de Evertsenstraat in Wormerveer. Wanneer de molen is gebouwd is niet bekend maar hij werd voor het eerst genoemd in 1654.

Ter hoogte van de Zandweg stond oliemolen De Mol, gebouwd in 1691. Deze molen verbrandde op 7 april 1786, maar werd herbouwd en hield vervolgens stand tot 1904 toen hij werd afgebroken waarna hij in Hensbroek werd herbouwd en uiteindelijk in 1929 zou worden gesloopt. Op het erf in Wormer werd een stoomoliefabriek gebouwd die ook De Mol werd genoemd en in 1928 door K.J. Gerkens werd gekocht nadat de fabriek al 3 jaar stillag. Gerkens ging over tot olieraffinage en de oude stoomoliefabriek werd regelmatig verbouwd en vergroot. In 1958 begon Gerkens met het produceren van cacaoboter iets wat het bedrijf heden ten dage nog steeds doet.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Beeldbank Zaanse Molen, 1100 Zaanse Molens