Volgens de gemeente en Rekenkamer is er niks aan de hand bij de afkoop van de erfpacht in 2006 en begin 2007. Maar de cijfers laten een piek zien in die periode. Waarom hebben er zoveel mensen in 2006 en begin 2007 hun erfpacht afgekocht? Wisten ze dat er een andere – duurdere – regeling kwam?

In 2007 werd een nieuw erfpachtsysteem in Zaanstad ingevoerd. Begin 2014 bracht de Rekenkamerrapport een rapport uit over die invoering. Ook de gemeente en Bureau Integriteit Amsterdam onderzochten de zaak: niks aan de hand was de conclusie.

Maar er zijn nog steeds vragen over mogelijk misbruik van voorkennis. De Rekenkamer beloofde een nieuw onderzoek. De aankondiging van dat onderzoek (en de behandeling daarvan door de gemeenteraad) staat al maanden op de website van de gemeente. Er is geen zaak die zo lang op behandeling wacht.

Voorkennis
Nadat De Orkaan in 2014 schreef over het vermoeden dat ambtenaren gebruik hadden gemaakt van voorkennis bij de invoering van een nieuw erfpacht-systeem, en dat onderzoek naar die affaire was uitgevoerd, liet de gemeente weten dat er “aanvullend onderzoek” werd gedaan vanwege aanhoudende geruchten:

“Naar aanleiding van aanhoudende geruchten dat ambtenaren in 2006 en begin 2007 met voorkennis hun erfpacht hebben omgezet op basis van de oude regeling en daarmee voordeel zouden hebben behaald, is in 2014 aan Bureau Integriteit Amsterdam advies gevraagd. Dit bureau heeft een vooronderzoek gedaan. Het onderzoek uit 2012 is uitgebreid naar alle ambtenaren die in 2006 en 2007 in dienst waren van de gemeente Zaanstad. Bureau Integriteit Amsterdam heeft geconcludeerd dat er geen redelijk vermoeden is van niet-integer handelen.”

Wat was er aan de hand?
In 2006 wilde de gemeente een nieuw systeem invoeren. De waarde van de huizen was volgens de gemeente te laag ingeschat, dat had gevolgen wanneer mensen hun erfpacht wilden afkopen. Ze betaalden dan te weinig. Maar als uit zou lekken dat de gemeente een systeem zou voorbereiden dat huiseigenaren meer zou laten betalen, vreesde men dat er massaal overgestapt zou zouden. Dat zou financieel nadelig zijn. De wijziging was er namelijk op gericht overstappers meer te laten betalen.

In juli 2006 gingen een klein groepje ambtenaren in het grootste geheim aan het werk. In de tweede week van januari 2007 werd dat groepje uitgebreid omdat de stelselwijziging aan de raad moest worden voorgelegd.

Op 25 januari werd de wijziging in één keer ingevoerd. De verschillen tussen de oude en nieuwe regeling konden fors zijn: tot 300%.

Onderzoek
Al snel dook het gerucht op dat ambtenaren (of hun familie) die weet hadden van de wijziging, zelf snel hadden afgekocht tegen de oude voorwaarden. Er zouden ook veel meer afsluitingen zo vlak voor 25 januari zijn geweest.

Gemeentesecretaris Vermeer liet door twee ambtenaren onderzoek doen. In 2006 waren er 35 omzettingen vanaf juni geweest. In de eerste weken van 2007 nog eens 25. Samen 60 gevallen dus waar onderzoek naar moest worden gedaan.

Hier begint de verwarring. Was die 60 veel? En zaten daar ambtenaren (of familie of buren) bij?

Rekenkamer
De Rekenkamer die daar in 2014 een rapport over uitbrengt, stelt dat in 2006 en begin 2007 niet extra veel afkoop-gevallen zijn geweest. Maar klopt dat? De Rekenkamer presenteerde cijfers van 2006 en later, niet van daarvoor zodat vergelijking lastig is. Na vragen van Jan de Vries (D66) kwamen ook die eerdere aantallen boven water.

De Vries nam geen genoegen met de gegevens, want, zo redeneerde hij, als je wilt weten of er in 2006 en 2007 extra aanvragen zijn geweest, moet je ook de gegevens uit de jaren daarvoor weten.

Opvallend is dat er in 2006 (toen er gewerkt werd aan de stelselwijziging) veel meer afkoop-gevallen zijn geweest. Maar, daarvan zouden er maar 35 in de periode vanaf juli zijn geweest. Raadselachtig is de grote hoeveelheid (119) in de eerste helft van dat jaar. In de eerste weken van 2007 zijn er 25 gevallen volgens de oude regels afgehandeld. Ook dat is erg veel – 25 binnen één maand zou op jaarbasis neerkomen op meer dan 300, zo’n aantal wordt nergens gehaald in de afgelopen jaren.

De meest voor de hand liggende conclusie van deze cijfers is wel degelijk dat er in 2006 (en in de eerste maand van 2007) onverklaarbaar veel aanvragen voor de goedkope overstapregeling zijn geweest.

De Rekenkamer schrijft over onderzoek door ambtenaren in 2012:

“Van de lijst van omzettingen over de periode van juli 2006 tot en met januari 2007 – in totaal 60 omzettingen – hebben zij samen vastgesteld of hier namen op voorkwamen van medewerkers van de gemeente Zaanstad. Dit bleek niet het geval te zijn. Het onderzoek is niet uitgebreid naar familie, buren of andere relaties.”

Het gerucht stopte niet
En nu dus een nieuw onderzoek dat al maanden wordt aangekondigd. Aanvankelijk zou de raad in januari 2015 over de zaak vergaderen, maar die discussie werd uitgesteld tot het eindrapport er is.

Jan de Ridder, directeur van de Rekenkamer, schrijft dat het onderzoek wordt gedaan:

“omdat we in de periode tussen het openbaar maken van de brief en behandeling in het Zaanstad Beraad enkele signalen hadden gekregen dat er nog informatie beschikbaar was, waar wij tijdens het onderzoek geen kennis van hadden genomen. We hebben dus geen nieuwe vermoedens noch hebben we nieuwe geruchten gehoord. We willen alleen nog even goed kijken naar informatie, waar wij indertijd nog niet over beschikten.”