Vorige week, woensdag 13 november, zijn Adrianus Johannes van Breemen en zijn vrouw Wilhelmina Maria de Ooij postuum geëerd met de Yad Vashem-onderscheiding. Deze onderscheiding wordt door Israël gegeven aan niet-Joden die Joden hielpen onder te duiken, te ontkomen en te overleven tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Achterkleindochter Madelon Liefting (middelste op de foto) nam de onderscheiding in ontvangst in het Nationaal Monument Oranjehotel in Scheveningen. ‘Oranjehotel’ is de bijnaam voor de Nazi-gevangenis op die locatie tijdens de oorlog, een ode aan de verzetsmensen die hier onder andere gevangen zaten.

Adrianus van Breemen zag net als zijn vrouw het levenslicht in Rotterdam. Toen de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnenvielen woonde het echtpaar, samen met dochter Johanna, in de Jan de Wittestraat in Koog aan de Zaan. Van Breemen, boekbinder van beroep, en zijn vrouw lieten in augustus 1942 of begin 1943 het Joodse echtpaar Elia en Betje Sjouwerman uit Amsterdam onderduiken in hun woning.

De onderduik werd geregeld door politieman Joop Keijzer, die eerder al werd geëerd met de Yad Vashem-onderscheiding. Diezelfde Keijzer nam de kinderen van het echtpaar, Nora en Sydney, in huis in de Oud Heinstraat in Zaandijk. Enkele maanden later werd het gezin Sjouwerman herenigd in het huis van de familie Van Breemen in Koog aan de Zaan. Met z’n vieren deelden ze een slaapkamer op de bovenverdieping.

In oktober 1943 ging het mis. De buurvrouw van de familie Van Breemen verraadde het gezin aan een familielid dat bij de recherche in Velsen zat. Op 20 oktober 1943 werden Van Breemen en het gezin Sjouwerman gearresteerd en naar het hoofdbureau in Velsen overgebracht. Volgens Madelon Liefting werd ook Wilhelmina de Ooij gearresteerd, maar werd ze al snel vrijgelaten in de hoop dat via haar meer onderduikers zouden worden gevonden. Over Wilhelmina de Ooij is verder weinig bekend.

Van Vught naar Dachau

Via Amsterdam kwam Adrianus van Breemen op 26 november 1943 terecht in Kamp Vught (Officiële Duitse benaming: Konzentrationslager Herzogenbusch). Kamp Vught, het enige SS-kamp buiten Duitsland en de door de Duitsland geannexeerde gebieden*, was in tegenstelling tot bijvoorbeeld Kamp Westerbork (een doorgangskamp) een strafkamp. Hier werden de gevangenen te werk gesteld in bijvoorbeeld het Phillips-Kommando, een fabriek dat elektronicabedrijf Phillips onder druk van de bezetters in het kamp had opgericht.

Onder de foto gaat het artikel door.

Met de eerste van de in totaal vier transporten uit Kamp Vught wordt Van Breemen op 24 mei 1944 naar concentratiekamp Dachau overgebracht, waar hij twee dagen na vertrek aankwam. In totaal zijn er met dit transport 650 mannen naar Dachau overgebracht, een kamp ten noordwesten van de Duitse stad München en ten oosten van de stad Dachau.

Over zijn bevrijding is onduidelijkheid. Volgens Netwerk Oorlogsbronnen werd hij op 29 april 1945 in Dachau zelf door Amerikaanse troepen bevrijd. Volgens Joods Monument Zaanstreek werd hij echter een dag eerder in het kamp Kottern-Weidach, een buitenkamp van Dachau, bevrijdt. In Kottern-Weidach moesten gevangenen werken aan de fabricage van Messerschmitts, de gevreesde Duitse jachtvliegtuigen.

Auschwitz

Het gezin Sjouwerman heeft de oorlog niet overleefd. Ze werden, net als alle opgepakte onderduikers, in eerste instantie in de strafbarak van Kamp Westerbork geplaatst. Westerbork was een doorgangskamp en had dus de functie van tijdelijk verblijf in afwachting voor deportatie naar concentratiekampen elders. Gevangenen die in de strafbarak van Westerbork zaten hadden een grotere kans op snelle deportatie, binnen een maand werd het gezin dan ook naar vernietigingskamp Auschwitz in Polen overgebracht. Vader Elia, moeder Betje, zoon Sydney en dochter Nora overleefden hun verblijf in Auschwitz niet.

Yad Vashem

Zoals eerder vermeld wordt de Yad Vashem-onderscheiding uitgereikt aan niet-Joden die Joden hielpen onderduiken en het ontkomen aan en overleven van de Nazi’s. Yad Vashem is een Israëlische staatsinstelling voor het herdenken van de Joodse Holocaust-slachtoffers en dus ook de mensen die zich hebben ingezet voor de veiligheid van Joden. Met de Yad Vashem-onderscheiding worden mensen geëerd als ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’. Ook worden de namen van deze mensen gegraveerd in de ‘Muur van de Rechtvaardigen onder de Volkeren’ die zich in de ‘Tuin van de Rechtvaardigen onder de Volkeren’ in Jeruzalem bevindt.

* Kamp Vught was het enige SS-kamp buiten Duitsland en de door de Duitsland geannexeerde gebieden. Dit neemt echter niet weg dat er ook in ander kampen SS’ers werkzaam waren. Omdat het kamp onder bevel van de SS stond waren de lijntjes met Berlijn kort.

Door: Rick Nieborg (ook Vught-foto), info: oorlogsbronnen.nl, nmkampvught.nl, joodsmonumentzaanstreek.nl, tracesofwar.nl, 4en5mei.nl en Madelon Liefting, foto’s: aangeleverd door Madelon Liefting.

Op de foto boven v.l.n.r.: hoofd afdeling pers en publieksdiplomatie van de Israëlische ambassade, Danny Liefting, Madelon Liefting, Israëlische ambassadeur Modi Ephraim & Voorzitter van de Stichting Vrienden van Yad Vashem Nederland David Simon.