Speelde de motorboot Gratias die eind november zonk in de Dukra-haven ooit een hoofdrol in een boek? Een vraag om even de tanden in te zetten, vooral omdat het boek geschreven is door mijn naamgenoot Piet Bakker. Overigens geen familie.

Eind november 2024 zonk de boot die als laatste overgebleven was in het rijtje ‘woonboten’ langs de William Pontbrug, tussen het Zaaneiland en de Hogendijk, in Zaandam. Jachthaven Dukra wordt herontwikkeld waarbij de daar liggende schepen weg moesten, de boot stond te koop. Maar zover kwam het niet, een paar dagen na de brand werd ze afgevoerd naar een werf.

Logboek

Nadat het nieuws op De Orkaan was verschenen, kregen we een mail van Klaas Booij: ‘De Gratias zou zo maar eens de motorboot van de schrijver Piet Bakker geweest kunnen zijn. Zie: “Logboek van de Gratias”. De romp lijkt er heel veel op, en ook het voordek, de rest klopt niet maar in die 60 jaar kan de boot enigszins verbouwd zijn.’

Logboek van de Gratias is uit 1948 en werd in een mooie linnen band uitgegeven door Elsevier. Het was kennelijk populair, de 7e editie werd als pocket paperback in 1963 gepubliceerd. Het boek werd ook opgenomen in de Piet Bakker Omnibus uit 1960 (herdrukken kwamen er in 1961 en 1963).

1960 was ook het sterfjaar van Piet (Oege) Bakker. Hij werd geboren in Rotterdam in 1897 en verhuisde in 1906 naar de Amsterdamse Pijp. Over die tijd schreef hij later Jeugd in de Pijp. Bakker werkte bij het Volk en De Telegraaf maar verliet die krant tijdens de oorlog. Hij schreef enorm veel: boeken over de strijd in Nederlands Indië (De Slag), over Amsterdam, kunst, reisreportages, veel verhalen over schepen en varen, en columns over de niet-bestaande gemeente Zwinderen die later gebundeld werden. Na de oorlog was hij verbonden aan Elseviers Weekblad.

Ciske de Rat

Er is ook een Zaanse tintje aan zijn werk. In 1944 verscheen bij de Wormerveerse uitgever ‘In den Bloemhof’ – een clandestiene onderneming van Drukkerij Meijer – het boek ‘Twintig eeuwen na Bethlehem’ van ene Ypsilon, een pseudoniem van Piet Bakker. Ook G.B.J. Hilterman publiceerde onder pseudoniem bij deze uitgever.

Bekend werd Piet Bakker vooral door Ciske de Rat dat verscheen in 1942. Het boek was direct een succes, er werden 50.000 exemplaren van verkocht. Het vervolg Ciske groeit op verscheen in 1945. Een jaar later verscheen Cis de man. Ciske werd twee maal verfilmd en in diverse landen vertaald. Ook was er een succesvolle musical over Ciske (2007-2009, en opnieuw in 2016-2017) met muziek van Hennie Vrienten. Ook Danny de Munk speelde in de eerste editie van de musical. In 1984 begon zijn carrière met zijn filmrol in Ciske de Rat. De openingssong ‘Ik voel me zo verdomd alleen’ (Karin Loomans / Herman van Veen) werd nummer 1 in Nederland.

Koningin Beatrix en Danny de Munk bij premiere (Rob Croes voor Anefoto – Wikipedia)

In 1948 dus het Logboek van de Gratias. Voluit heet de boot Gratias lectoribus (‘Dank aan de lezers’) want zonder die lezers zou Bakker de boot niet gekocht kunnen hebben. Het boek verscheen in 1948 dus moet het in 1946-1947 geschreven zijn. Gezien het succes van Ciske de Rat zal de boot betaald zijn met de royalties van Ciske.

Het Logboek van de Gratias werd geïllustreerd door Peter Spier. Peter was de zoon van de illustrator Jo Spier die beiden net als Bakker voor Elsevier werkten. Peter is vooral bekend van de illustraties van ‘De koe die in het water viel’ een boek dat in de VS in 1957 verscheen (tekst van Phyllis Krasilovsky), een jaar later kwam de Nederlandse vertaling uit. Spier woonde toen al in de VS maar de tekeningen zijn duidelijk gemodelleerd naar Broek in Waterland, de plaats waar hij opgroeide.

Het logboek had ook De Ondergang van de Gratias kunnen heten want veel geluk heeft de eigenaar er niet mee. Zijn vrouw wil niet mee op het varende ‘krot’, zijn kinderen willen zo snel mogelijk naar huis als ze een tochtje maken, al vlak na de aankoop blijkt de motor kapot, tijdens een van de eerste tochtjes wordt de pontkabel bij Ouderkerk kapotgevaren, de diesel stinkt; varen met, slapen op en aanmeren van de boot is een beproeving – althans zo wordt het beschreven in de bloemrijke taal van de auteur. Er breekt brand uit, er is lekkage en tochtjes kenmerken zich vooral door talrijke incidenten en bijna-ongelukken.

Aan het eind wordt de boot verkocht: ‘laat er nou waarachtig eentje ingetrapt zijn!’ De boot was ’totaal rot en gammel’. De koper was alleen geïnteresseerd in de motor. Dat was dus in 1947 of daaromtrent. Dat de boot bijna 80 jaar later nog aan de Zaandamse steiger zou liggen zou een wonder zijn. Jammer, het zou zo’n mooi kerstverhaal zijn geweest.

Op de website De Binnenvaart komen drie schepen voor die Gratias heten (naast een Maria Gratias, zeven maal een Deo Gratias en veertien schepen die in het verleden ooit Gratias of Deo Gratias hebben geheten), maar daar zit onze Gratias niet bij.

Het complete Logboek van de Gratias is bij Delpher te lezen.

De gezonken Gratias (foto: Frank van Soelen)

Met enige regelmaat word ik verward met de Piet Bakker van Ciske de Rat, bij Bol.com staan Ciske de Rat en ander werk van de auteur naast boeken die ik geschreven heb. Eens kreeg ik een mail: ‘beste meneer Bakker, kunt u iets over uzelf vertellen, ik moet morgen een profielwerkstuk inleveren’. Ik denk niet dat die vraag voor mij was.

Door Piet Bakker (geen familie). Bronnen: eerder nieuws op De Orkaan, debinnenvaart.nl, het geheugen van Broek in Waterland, Bol.com, Social History, Het Clandestiene Boek van Lisette Lewin, Piet Bakker Omnibus (met daarin Het Logboek van de Gratias), Wikipedia (Piet Bakker, Danny de Munck, Ciske de Rat, Jo en Peter Spier). Afbeelding boven: links de stofomslag (1948), midden de pocket (1973) en rechts de omslag van de Omnibus – niet de Gratias gaat ten onder maar een schip op de Javazee).