Zes eeuwen Zaanstreek. Wie aflevering 16/17 van het tijdschrift Overholland leest, voelt veel historische trots: “de eerste industriestad van Nederland”, “uniek cultuurlandschap”, “afwisselend” met “zeer gevarieerde bebouwing”, weliswaar een beetje “rommelig” maar toch: “we treffen dat nergens anders aan in Nederland”.
Zes eeuwen Zaanse geschiedenis komt langs in het hoofdstuk “Ontwikkeling zonder plannen of regels” van Reinout Rutte.
In 1500 bestond de Zaanstreek vooral uit dorpen, Assendelft, Westzaan, Wormer, Jisp en Oostzaan waren veel groter dan Zaandam, dat alleen uit wat huizen rond de dam bestond (links een afbeelding van de dam met sluizen uit 1662). De eerste sluis in de dam tussen Oost- en West-Zaandam was rond 1400 gelegd.
In de loop van de 17e eeuw ontstaat in de Zaanstreek “een woud van molens”. Hieronder een molenkaart die in 1970 is gemaakt. Hoeveel molen er ooit zijn geweest is onbekend volgens de auteur. Maar sinds de recente uitgave van het boek 1100 Zaanse Molens van Ron Couwenhoven weten we dat natuurlijk wel.
Die molens waren niet allemaal tegelijkertijd in bedrijf. Aan het eind van de 18e eeuw zouden er maximaal 600 zijn geweest. Ze stonden overal, in Westknollendam bijvoorbeeld 5 op een rij.
In deze eerste industrialisatie-periode kwam er steeds meer bebouwing, vooral langs paden die vanaf de Zaan liepen. Aan die paden stonden eerst vooral houten huizen. De bloei ging door tot ongeveer 1750. De kaart hieronder beslaat dat jaar: in Wormer, Jisp, Assendelft en Westzaan was weinig veranderd, Krommenie en Wormerveer waren opgekomen terwijl Zaandam de grootste groei had doorgemaakt.
Wie de onderstaande kaart vergelijkt met de eerste ziet ook de drooglegging van Kalverpolder Enge- en Wijde-Wormer.
De tweede industriële groei was in de tweede helft van de 19e eeuw tijdens de industriële revolutie, de grote bedrijven waarvan we er nu nog steeds veel kennen (AH, Duyvis, Verkade, Lassie, Wessanen).
Wat maakt de geschiedenis van de Zaanstreek en hoe de Zaanstreek eruit ziet nu zo uniek? Na 40 pagina’s één antwoord: De Zaan.
Het boek is te bestellen bij Uitgever Van Tilt. Het hoofdstuk van Reinout Rutte is eerder gepubliceerd in Geschiedenis van de Zaanstreek, hier is het aangevuld met nieuw beeldmateriaal.
Een polder is een gebied, omgeven door een dijk, waar de mens de waterstand regelt.
Soms is een polder een droog stuk land, zoals de kalverpolder, omdijkt om het land te beschermen tegen het stijgende water of tegen afkalving door het water.
Soms is een polder een meer (of een stuk van de zee) dat is omdijkt en daarna droog gemaakt. Die polder heet dan een droogmakerij.
dank voor de correctie. rechtgezet.
Correctie: "Wie de onderstaande kaart vergelijkt met de eerste ziet ook de drooglegging van de ENGE WORMER en de WIJDE WORMER."
De Kalverpolder heeft nooit onder water gestaan en is alleen met dijken verdedigd tegen afslag.
ik vroeg het mij al vaker af of de kalverpolder wel een polder was, het heeft meer het karakter van een veenweide gebied.