Kan Zaanstad nog af van het cultuurcluster? Tegenstanders denken van wel, maar de coalitie, gesteund door GroenLinks, wijkt voor geen centimeter. Een solide meerderheid is gewoon voor.

Dat wil zeggen: als de nieuwe aanbesteding slaagt. Dan geeft de meerderheid er een klap op en komen eventuele tegenvallers op het bordje van de opvolgers.

Door Piet Bakker

De SP mag vasthouden aan spreiding van cultuur, Jan de Bruin mag zich suf-procederen, ROSA mag blijven roepen dat het sluisgebied het ideale clustergebied is, Merel Kan mag columns schrijven waarin ze pleit voor cultuur in kerken, DZ en POV mogen over de bodemloze put blijven interrumperen… maar dat verandert weinig aan de ingeslagen weg.

Het aantal hobbels, probleempjes, tegenvallers, overschrijdingen, vertragingen, uitglijders en onvoorziene zaken is inmiddels indrukwekkend: de eerste aanbesteding mislukt, er moet ruim 7 miljoen bij, een rapport over de horeca blijft in de la liggen, de bouw van Icoon III kan de voortgang verstoren, de horeca en extra filmzalen passen niet in het bestemmingsplan, er is weerstand bij toekomstige bewoners, de Fabriek wil alternatief filmhuis houden, een commissie van deskundigen levert niet het gewenste referendum-rapport en een rechtszaak waar oppositieleden als getuigen optreden.

Niet relevant volgens de voorstanders. Het is een rijdende trein, een gepasseerd station. Dat klopt. Dat station en die trein zijn van de NS.

Propagandafilmpjes

In het coalitieakkoord “Samen het verschil maken” staat over het cluster:

“In belang van het gebied en alle betrokken partijen is het uitermate belangrijk dat het cultuurcluster daadwerkelijk een succes wordt en de levendigheid brengt zoals beoogd.”

Met man en macht en met de moed der wanhoop groepeert de coalitie zich rondom het cluster. De Fluxus-bevolking werd opgetrommeld om de raad via een toneelstukje te overtuigen (alsof dat nodig was), er werden twee propagandafilmpjes gemaakt (de tweede kostte zo’n € 5000, de eerste hebben we nooit gezien omdat die niet ‘positief’ genoeg was), een dure commissie moest aantonen dat een referendum onmogelijk was (en deed niet wat er van ze verwacht werd), via een juridische spitsvondigheid mogen Bieb, Fabriek, RTVI Zaanstreek en Fluxus geld oppotten voor de verhuizing, de VVV wordt in het cluster gehuisvest zodat ook via die weg geld in de exploitatie gepompt wordt.

Exploitatieverliezen

Als klap op de vuurpijl belooft het college garant te staan voor de “exploitatieverliezen van de beheerorganisatie in de eerste drie jaar na opening” van het “dynamische trefpunt in het centrum van Zaandam”.

Het cluster heeft al enkele slachtoffers op z’n naam, niet alleen de verantwoordelijke wethouders hielden (Emmer) en houden (Verschuren) het voor gezien. Ook hun collega’s Straat, Vissers en Olthof keren niet terug. Olthof zette in 2014 samen met Gemma Kwantes van D66 de coalitie in elkaar. Kwantes verdween snel daarop, in haar afscheidsspeech verwees ze nog terloops naar de grote druk van externe partijen. Wie bedoelde ze?

De NS. In dit dossier draait alles om de NS. De tegenstanders van het cluster denken in hun naïviteit dat het ‘point of no return‘ nog niet gepasseerd is. Maar dat is het allang. Dat punt heet NS. Of beter gezegd het contract met de NS.

Linnekamp

Die deal werd begin mei 2014 gesloten door de toen demissionaire wethouder Robert Linnekamp (GroenLinks), ruim een week voordat het nieuwe college werd geïnstalleerd. Olthof en Kwantes en hun beoogde partners waren bezig met de coalitie; het volksfront van ROSA, SP en GroenLinks likte haar wonden omdat ze zichzelf buitenspel had gezet.

Zat niemand op te letten toen Linnekamp bij de NS zat? We weten het niet. De precieze toedracht en de details van het akkoord zijn geheim. Welke boete hangt Zaanstad boven het hoofd als de stekker eruit gaat? Globaal weten we wel hoe het ging:

NS Poort levert het nieuwe stadhuis af vol gebreken en vraagt € 6,6 miljoen ‘meerwerk’. Zaanstad dient tegenclaim in van € 3,3 miljoen maar betaalt de NS toch € 1,6 miljoen. De schadeclaim van € 2,4 miljoen wordt niet toegekend, de ruim € 400.000 voor (externe) juristen is weg.

En… Zaanstad belooft het project Figaro zelf te gaan ontwikkelen (het latere cultuurcluster). Linnekamp zegt dat hij “blij is met het resultaat”.

“Hoofdpijndossier stadhuis nu afgesloten” kopte het NHD, niet wetende dat we hier getuige waren van het eerste hoofdstuk van het hoofpijndossier Cultuurcluster.

Deal

Het is de deal waar Zaanstad nu aan vast zit. De NS, de grootste vastgoedeigenaar van Nederland, is een formidabele tegenstander, Zaanstad is als dreumes daar niet tegen opgewassen.

De NS heeft Zaanstad volledig in haar greep. Niet alleen contractueel, maar ook in de praktijk: de deplorabele toestand waarin station Zaandam verkeert (noodtrappen, nooddeuren, pisliften, schuttingen, afwezige taxiplaatsen, half gesloopte fietsenstallingen) is een effectief drukmiddel. Als Zaanstad dat cultuurcluster niet bouwt, verbouwt de NS niks aan het station.

De strijd wordt gestreden tussen Zaanstad en NS, twee instituten die door de belastingbetaler worden gefinancierd. De rekening komt – via de gemeente of via de NS – gewoon daar terecht.