Een illuster lijstje deze week (deel 5 alweer) met onder meer Op den Velden, Van Langelaar, loodgieter Jonker, Exter, Jongsma, slijterij Vonk, Gerkens en Zaanse Mayonaise!

De laatste lijst van 157 oudste Zaanse bedrijven publiceerden we in 2018. De laatste zes jaar is er veel gebeurd op economisch gebied, wat zijn impact heeft gehad op de bedrijven. Bovendien kwam er nieuwe informatie beschikbaar over de bedrijven. We gaan de lijst stap voor stap vernieuwen. Deel 5 beschrijft de 22 bedrijven die zijn gestart in de jaren 1921 – 1930.

We begonnen met de 10 oudste Zaanse bedrijven die opgericht zijn in de 16e, 17e en 18e eeuw (1585 – 1799). Deel 2 bevatte de 21 bedrijven die startten in de 19de eeuw (1800 – 1899), deel 3 die van 1900 – 1909 (21 stuks) en deel 4 die van 1910 – 1920 (20 stuks).

De Zaanstreek is het oudste industriegebied van Europa, en misschien wel van de wereld. Zaanse bedrijven zijn zelf ook oud. Maar tegelijkertijd vaak nog springlevend. Het oudste Zaanse bedrijf dat nu nog bestaat, het Moriaanshoofd in Wormer, is 439 jaar oud.

Suggesties, aanvullingen of vragen zijn nog steeds welkom! Zet ze in de reacties hieronder, mail ze of deel ze via Instagram, LinkedIn, Twitter of Facebook.

We tellen alleen bedrijven mee die begonnen zijn in de Zaanstreek en er nog steeds zitten met dezelfde naam.

Pfann Schoenen (1921), Zaandam. Begonnen als een schoenmakerij in Zaandam. In 1933 verhuisde men naar het Rustenburg en al snel kwam de eerste schoenenwinkel in een pand tegenover de schoenmakerij. Door de bouw van een parkeergarage, in 1971, werd de familie Pfann verzocht te verhuizen naar de huidige locatie aan de Rozengracht 59 te Zaandam. De bouw van winkelcentrum Rozenhof zorgde voor een omwenteling bij het familiebedrijf. Pfann Schoenen huurde daar als eerste een locatie en dit filiaal kreeg een nieuwe naam: Pfannini Schoenmode. Na vijf jaar Rozenhof was Pfannini uit zijn jasje gegroeid en werd in 2000 de winkel aan de Gedempte Gracht geopend. De vestiging aan de Rozengracht heet nog steeds Pfann Schoenen.

Op den Velde Industrie (1921), Zaandam. Het bedrijf is op 22 juli 1921 opgericht door Jan op den Velde, mede met hulp van de familie Verkade, die Jan honderd gulden leende als startkapitaal. Vanaf de jaren ’90 werd een aantal activiteiten afgestoten en richtte Op den Velde zich op de huidige twee divisies: Industrie en Staal. Inmiddels heeft de vierde generatie het stokje overgenomen en blijft de continuïteit van de familieonderneming gewaarborgd. J. op den Velde Staal zit in Hoorn, maar Op den Velde Industrie zit nog in Zaandam.

H. van Langelaar (1922), Zaandam. In 1922 is H. van Langelaar voor zichzelf begonnen met een melkventwijk. In 1926 begonnen zij met een winkel op Schoolmeestersstraat 43. Daarna hebben ze op verschillende nummers van de Schoolmeestersstraat gezeten en nu zitten ze daar nog steeds. Lees en bekijk ook: 100 jaar H. van Langelaar, de bijzonder gewone verswinkel (video)

Jan Schoemaker (1923), Zaandam. Opgericht door de broers Jan en Piet Schoemaker, begonnen met de handel in zaden, granen en peulvruchten op de beurs in Amsterdam. Ze ontdekten snel een nichemarkt van onconventionele cacaogrondstoffen. Ze ontwikkelden speciale technieken om vet uit de cacao te halen en daarna voor het maken van cacaoboter. De bedrijfsnaam is veranderd in JS COCOA vanwege de internationale groei. Maar Jan Schoemaker zit nog steeds (nu als afkorting) in de naam. Op 23 mei 1930 ontstond brand in een zeer groot oud korenfaktorspakhuis, genaamd “de Zaan” en behoorde aan de firma Jan Schoemaker. Er lag een grote voorraad cacaobonen in. Het gehele pand ging verloren, ver boven de hekken van de gashouders sloegen de vlammen uit (zie foto).

FRIS (1923), Zaandam. Wouter Fris legt de basis van de onderneming in 1923 aan de Provincialeweg in Zaandam met een assurantiekantoor en als hypotheekbemiddelaar. In 1934 besluit hij ook een woningmakelaarskantoor te openen in Zaandam. FRIS is uitgegroeid tot een zelfstandige beheerder voor vastgoed (zowel voor particulieren als bedrijven). Het is nog steeds een familiebedrijf.

P. Boon Elektrotechniek B.V. (1923), Assendelft. In 1923 startte Piet Boon met 25 gulden op zak een “Electro-Technisch Bureau” en begon hij in Tuindorp Oostzaan met het aanbrengen van noodverlichtingen bij woningen. Het Electro-Technisch Bureau was gevestigd aan de Dorpsstraat 454, in hetzelfde pand als Café de Kroon. In 1985 zetten Pim Gorter en zijn vrouw Anne-Marie de onderneming voort als Installatiebureau P. Boon. Het is nog steeds een familiebedrijf met de vierde generatie in de directie.

Jonker BV (1923), Zaandam. In 1923 startte J.N. Jonker een eenmanszaak op de Klauwershoek in Zaandam. Na toetreding van zijn drie zoons groeide het familiebedrijf door de jaren heen gestaag. De werkzaamheden bestonden voornamelijk uit ambachtelijk loodgieters- en dakwerk, waaronder het op grote hoogte vervangen van leien op de kerktoren. Later kwamen er meer specialisaties bij, zoals verwarmingswerk. In 1981 verhuisde het nog steeds groeiende bedrijf naar de Tuiniersstraat 28 in Zaandam. Henk Jonker, één van de drie zoons, stapte in 2005 als laatste familielid uit het bedrijf. Op 27 oktober 2023 heeft Lenting Techniek BV uit De Goorn de aandelen van J.N. Jonker BV overgenomen. De naam van het bedrijf is behouden.

Herenkapsalon D. Sluijs (1926), Wormerveer. Dirk Sluijs, kapper/barbier, begon in 1926 en kocht het huidige pand van de gemeente in 1949.

Exter (1926), Zaandam. In 1926 startte Roelof Exter zijn onderneming in Zaandam. Hij haalde in het centrum van Zaandam vet en beenderen op. Het maken van de hartige bouillons startte hij onder licentie van Nestlé (Maggi). De opvolger van Exter werd schoonzoon Jacob Hart. En daarna is het bedrijf overgenomen door de twee zonen van Jacob: Jacob en Roel. Na verschillende ontwikkelingen hebben de huidige eigenaren het bedrijf overgenomen.

Jongsma Optiek (1927), Zaandam. De optiek zit al sinds 1927 aan de Oostzijde. Nu heet het Oogwereld Jongsma.

Kapsalon De Kapper (1927), Zaandam. J. Rühland starte in 1927 op Zuiddijk 114 een kapsalon, opgevolgd in de jaren ’50 door zijn schoonzoon Nic. Karstens. In 1992 is het bedrijf overgenomen door diens dochter Irene Karstens die in 1999 met de salon is verhuisd naar Zuiddijk 96A.

K. Schoone Orchideeën B.V. (1928), Assendelft. Het bedrijf van de familie Schoone kweekt sinds 1928 bloemen aan de Zaandammerweg in Assendelft. Aanvankelijk waren dit vooral lelies en chrysanten. Wanneer Klaas Schoone in 1963 kwekerij K. Schoone Orchideeën B.V. opricht, vindt er een grote verandering plaats. Het bedrijf groeit uit tot een belangrijke Phalaenopsis-snijbloemenkweker. Jan Post en Klaas Schoone kunnen het goed met elkaar vinden. Een bijzondere chemie ontstaat tussen hen en hun bedrijven. Deze voorspoedige samenwerking zorgt ervoor dat in de jaren tachtig de bedrijven samenvloeien tot het huidige Floricultura.

Slijterij Vonk (1928), Zaandam. Slijterij Wijnhandel Vonk begon als Brandstoffen en Kolenhandel Simon Vonk in 1928 met zijn bedrijf samen met zijn vrouw Jansje de Boer. Na 40 jaar worden de bakens verzet, het aardgas doet zijn intrede en Hennie Vonk gaat een moderne Slijterij Wijnhandel beginnen samen met zijn vrouw Rie Vonk. Tegenwoordig wordt de zaak gerund door Simon Vonk en zijn zoon Roy Vonk. In 2012 is Slijterij Wijnhandel Vonk uitgeroepen tot een van de beste Slijterijen van Nederland.

VanDerLaanGroep (1928), Assendelft. VanderLaanGroep (Accountants, Belastingadviseurs & Bedrijfsadviseurs) is in 1928 opgericht door Jos van der Laan (was tevens afgevaardigde, wethouder, in
Assendelft). De tweede generatie bestond uit Jan van der Laan (accountant en belastingadviseur) en zijn broer Joop (accountant). Vanaf 1995 is Jan’s zoon Marco als derde generatie verbonden aan het familiebedrijf.

Louwen Houtbewerking (1928), Assendelft. Louwen Houtbewerking is opgericht in 1928 door Klaas Louwen in Nauerna, Assendelft. Rond 1970 is het bedrijf overgenomen door zoon Jan Louwen. Sinds 2002 is Ernst Louwen, zoon van Jan, eigenaar van het bedrijf. Vroeger werden vooral huishoudelijke artikelen en houten speelgoed (de Ossenstal) gemaakt, tegenwoordig produceert Louwen strandstoelen, kindermeubels en is toeleverancier van half- en eindfabrikaten aan handel en industrie.

Gerkens Cacao (1928), Wormer. In 1928 wordt Gerkens’ Olieraffinaderij opgericht door K.J. Gerkens. In 1963 werd chocoladefabriek De Jonker in Zaandam overgenomen en ging men over op cacao en chocolade. In 1964 werd de bedrijfsnaam veranderd in Gerkens Cacao. In 1986 werd Gerkens overgenomen door Cargill maar de naam blijft.

Bakker Motors (1928), Zaandam. Frans Bakker stichtte in 1928 een rijwiel- en motorzaak aan het Dampad. Frans, afgestudeerd werktuigbouwkundige en Hts’er, kon op een gegeven moment een rijwielzaak in die straat overnemen. Hij ging zich direct specialiseren, alleen lichte motorfietsen, omdat men voor grote
zware motoren toch geen geld had. Het bedrijf verhuisde in 1951 naar de Burcht en in 1998 naar de Penningweg. Inmiddels zit al de derde generatie aan het roer van de onderneming.

Metaalbewerking Venema (1929), Westzaan stamt uit 1929. In dat jaar begon J. Venema in het oliepakhuis “De Visser” een houtbewerkingsbedrijfje. Toen hij overging op metaal bewerken, verhuisde het bedrijf naar de oude houtloods van houtzaagmolen De Tweeling. Die schuur stond aan de andere kant van een insteekhaven. Op die plek staat de huidige werkplaats nog steeds.

Booij Gastechniek (1929), Koog aan de Zaan. Booij Gastechniek werd in 1929 opgericht door Klaas Booij, de man met de hoed links op de foto. Hij besloot een eigen onderneming te beginnen in reparatie aan van alles en nog wat en begon te handelen in gassen (zuurstof en aceyleen) nodig voor autogeen lassen. Hij geeft, op de foto, les in autogeenlassen aan mensen die in de crisis jaren werkeloos geraakt waren.

Van Wijngaarden (Zaanse Mayonaise) (1929), Wormerveer. Het familiebedrijf begon in 1929 toen Jan van Wijngaarden zijn eigen onderneming startte: De Zaanlandsche Oliehandel. Vanuit zijn eigen tuin leegde hij de olievaten in glazen flessen en bracht ze naar de kruidenierwinkeliers, geholpen door zijn oudste zoon Jan Jacob. Toen zijn tweede zoon, Teun, later ook bij het bedrijf kwam, was de basis voor een écht familiebedrijf gelegd en de naam werd Van Wijngaarden BV. De huidige directeur, Michel van Wijngaarden, is inmiddels de 4e generatie in het familiebedrijf.

De Zaanlandse Olieraffinaderij (ZOR) (1930), Zaandam. De ZOR werd opgericht in 1930 als raffinaderij en het voeren van handel in olie en vetten. In 1957 koopt Stuurman Cacao een meerderheid van de aandelen van ZOR om zo ook cacaoboter te raffineren. In 1979 wordt Gerkens Cacao de eigenaar van de ZOR. In 1986 neemt Cargill Gerkens Cacao over inclusief de ZOR. De naam is wel nog behouden.

EME-Engel (1930), Zaandam. EME-Engel werd opgericht in 1930 met reparaties van scheepsmotoren. Tussen 1958 en 2008 is de hoofdfocus veranderd naar de grafische industrie en verpakkingen voor de voedingsmiddelenindustrie. Nu hebben ze zich gespecialiseerd in ontwerpen en het bouwen van machines voor de productie van wateroplosbare foliezakjes, capsules en pods.

---

We begonnen in maart 2016 met de 20 oudste bedrijven van de Zaanstreek. Na een stroom van reacties maakten we begin april een tweede lijst met 50 bedrijven, daarna een lijst met 74 bedrijven en eentje met 102, een met 151 en de laatste met 157 bedrijven. Deze laatste lijst is de basis voor de nieuwe serie waarin de gegevens zijn aangevuld.

Door: Dorine Kat. Bronnen: websites van de bedrijven zelf, gemeentearchief, Wikipedia en ZaanWiki. Foto’s: gemeentearchief, archief De Orkaan. En zonder de hulp van lezers hadden we dit overzicht nooit kunnen maken.