De laatste lijst van 157 oudste Zaanse publiceerden we in 2018. De laatste zes jaar is er veel gebeurd op economisch gebied, wat zijn impact heeft gehad op de bedrijven. Bovendien kwam er nieuwe informatie beschikbaar over de bedrijven. We gaan de lijst stap voor stap vernieuwen. Deel 4 beschrijft de 20 bedrijven die zijn gestart in de jaren 1910 – 1920.

We begonnen met de 10 oudste Zaanse bedrijven die opgericht zijn in de 16e, 17e en 18e eeuw (1585 – 1799). Deel 2 bevatte de 21 bedrijven die startten in de 19de eeuw (1800 – 1899) en deel 3 die van 1900 – 1909 (21 stuks).

De Zaanstreek is het oudste industriegebied van Europa, en misschien wel van de wereld. Zaanse bedrijven zijn zelf ook oud. Maar tegelijkertijd vaak nog springlevend. Het oudste Zaanse bedrijf dat nu nog bestaat, het Moriaanshoofd in Wormer, is 439 jaar oud.

Suggesties, aanvullingen of vragen zijn nog steeds welkom! Zet ze in de reacties hieronder, mail ze of deel ze via Instagram, LinkedIn, Twitter of Facebook.

We tellen alleen bedrijven mee die begonnen zijn in de Zaanstreek en er nog steeds zitten met dezelfde naam.

Groot Schoenen (1910), Krommenie. Op 4 april 1910 startte Engelina Breeuwer, getrouwd met Gerardus Groot, met de verkoop van schoenen. Op 1 september is de winkel overgenomen door Peter en Gerda Kuijs van MJ Schoenen. De naam wordt wel nog steeds gebruikt.

Kapsalon Kaper (1910), Zaandam. De kapsalon is al sinds het begin op de Westzijde 113 gevestigd.

N.V. Cacaofabriek “De Zaan” (1911), Koog aan de Zaan. Doel van het bedrijf was: het maken van chocolade- en suikerwerken en aanverwante artikelen en de handel daarin. Men vervaardigde chocoladerepen en rumbonen. In 1913 werd door aandeelhouder Jan Huysman het voorstel gedaan om persen aan te schaffen en zélf cacaoboter te maken. Huysman was eigenaar van vier windmolens die cacao-afvallen verwerkten. In 1915 kwam cacaopoeder en -boter erbij. In 1918 werd Cacao de Zaan Cacao- en chocoladefabriek de Zaan. Inmiddels is de fabriek onderdeel van ofi (Olam Food Ingredients). Op de website van ofi wordt verwezen naar bedrijfspagina deZaan.

Van der Laan Stoffeerders (1911), Assendelft. Van der Laan Stoffeerders is een echt familiebedrijf opgericht in 1911. Opa begon voor zichzelf en ging met de hondenkar langs de deuren. Hij verkocht garen en band, in alle maten en soorten. Dag in dag uit trok hij over de polderwegen om zijn fortuin te maken. Het ging hem voor de wind, hij kon zijn hondenkar en handkar aan de kant zetten en opende in Assendelft een echte textielwinkel. Het eerste bedrijfspand stond aan de Dorpsstraat en ondanks een paar verhuizingen naar andere nummers zou dat ook altijd zo blijven.

Piet de Wit Fietsspecialist (1914), Wormerveer. In 1914 opende Piet de Wit een kleine winkel waar werkelijk alles werd verkocht. Deze veelzijdige winkel in Wormer onderscheidde zich al snel door de verkoop van fietsen. Door de jaren heen transformeerde het geheel tot een bedrijf dat uitsluitend fietsen verkocht. Sinds juli 2014 is Piet de Wit officieel Koninklijk Hofleverancier. In 2019 is de onderneming verhuisd naar Wormerveer (Noorderveld).

Norit Activated Carbon (1915), Zaandam. In 1915 werd de NV Nederlandse Norit Maatschappij Declora opgericht, die tevens een fabriek bouwde voor de vervaardiging van actieve kool op het Hembrugterrein in Zaandam. In 1912 werd al Norit Rietsuiker Maatschappij opgericht in Amsterdam. Deze maatschappij houdt zich niet bezig met productie, dat komt uit het buitenland. Dat gebeurt pas door de oprichting van de maatschappij en de bouw van de fabriek in Zaandam. In 1918 werden de twee maatschappijen samen met een maatschappij in Kazienaveen samengevoegd in de NV Algemeene Norit Maatschappij. In 2012 werd Norit gekocht door Cabot Corporation. De fabriek bestaat nog steeds als Cabot Norit Nederland B.V. In 2022 werd Norit weer onafhankelijk met de naam Norit Activated Carbon.

Jan Keezer Transport (1916), Zaandam. Op 1 juli 1916 heeft de heer Jan Keezer het gelijknamige bedrijf opgericht. Het was een komen en gaan van beurtschippers en verladers aan de Achterdam in Zaandam. Daar lag het kantoorschip afgemeerd, de “lichter” van waaruit Jan Keezer opereerde. De firma was een bemiddelingskantoor tussen schippers en fabrieken. In 1924 werd Jan Keezer overgenomen door de heer P.A. Smit, de grootvader van de huidige eigenaar. De naam Jan Keezer werd gehandhaafd om verwarring te voorkomen. De directie is daarna alle jaren overgegaan van vader op zoon.

Primus Ouwel (1916), Oostzaan. Primus Ouwelfabriek is opgericht in 1916 in Zaandam door de twee gebroeders Pel, die eerst een timmerfabriek bezaten. Primus werkt volgens een unieke roldroogtechniek waardoor ze al sinds 1916 in staat zijn om ouwel op rollen te leveren. Nu heet het bedrijf Primus Wafer Paper, Primus is de wereldwijde marktleider in ouwelproductie.

Gieterij Dijkkamp (1916), Zaandam. IJzer- en staalgieterij (nu aan de Daam Schijfweg) is in 1916 als A.J. Dijkkamp & Zoon “De Kloet” in Zaandam opgericht en is nog steeds een familiebedrijf.

A. de Vries Jbz. (1917), Zaandam. Begonnen als uitdragerij nog ver voor 21 januari 1917, hebben de oprichters op een zeker moment het idee opgevat om de boottochten vanuit de klanten terug naar het pakhuis ook financieel nuttig te maken door vrachten mee terug te nemen. Ze begonnen met diverse soorten recyclebare stoffen mee terug te nemen, uiteindelijk werd dat enkel nog oud papier. Er is een oprichtingsakte van 21-01-1917. Het bedrijf is inmiddels onderdeel van CVB ecologistics en zit nu in de Achtersluispolder. De naam A. de Vries Jbz. wordt wel nog steeds gebruikt en de leiding is ook nog steeds in handen van een De Vries.

Floris (1917), Wormerveer. Cees Floris begon in 1917 met het bedrijf. Hij werkte kort bij Wessanen als losse arbeider, maar werd al snel turfsteker in de Woudpolder. Bij turfsteken komen ook andere materialen vrij, zoals grond of aarde. Die voerde hij af voor de aanleg van tuinen en wegen. Grootvader Floris zag kansen in de grondhandel en breidde zijn dienstverlening geleidelijk aan uit met de handel in stenen. Die werden per schip aangevoerd vanaf steenfabrieken. Vanaf het begin zat het bedrijf dus al in de grond- en waterbouw, gevolgd door de handel in stenen, zand, cement etc. En dat is nog steeds de core-business van de Floris Groep.

Kistenfabriek de Boer (1918), Zaandam. In 1918 begon Willem de Boer met een zagerij-schaverij in Zaandam. Nu, jaren na data, is Kistenfabriek de Boer gevestigd op het nieuwe industriegebied Westerspoor in Zaandam uitgegroeid tot een modern bedrijf gespecialiseerd in kisten, kratten, pallets en beunen in alle maten. Foto uit 1972 (gemeentearchief) achter Westzanerdijk 62 naast het woonbuurtje Cuba.

Cafe Lamers-Kanaalzicht (1918), Zaandam. Het café op de Zuiddijk heeft als oprichtingsdatum 28 november 1918 en zit al 106 jaar op dezelfde plek. Kanaalzicht was en is feitelijk nog de naam van de zaak maar door de bebouwing aan de overkant kan men het Noordzeekanaal van hieruit niet meer zien.

Krijt Moester (1918), Zaandijk. In 1918 is het bedrijf opgericht onder de naam G. Krijt, “grossier in suikerwerken, koek en biscuits”. Pas in 1924 is het bedrijf ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Nu zijn zij gespecialiseerd in o.a. zoetwaren, dranken, koffie, koffiebenodigdheden en – apparatuur, horecabenodigdheden en grootkeukengereedschappen.

Expeditiebedrijf Smit Wormerveer (1918), Wormerveer. Expeditie Smit is begonnen in 1918 als een bodehuis voor Zaanse schippers. Nu is het uitgegroeid tot een moderne full-service logistieke dienstverlener.

Café Sman (1918), Wormerveer. Op dezelfde plek is al sinds 1607 een herberg gevestigd. De foto hieronder (gemeentearchief) dateert uit 1910 is het café van Jasper Sman dat destijds De Sleepdienst heette.

Kramer B.V. Scheepsreparatie en Machinefabriek (1919), Zaandam. In 1916 deed Zaankanter Cornelis Kramer (1891–1985) zijn eerste ervaringen met scheepsmotoren op bij de motorenfabriek ‘De Industrie’ in Alphen a/d Rijn. Ervaring en aanleg werden al snel vakmanschap zodat hij op jonge leeftijd opklom tot chef-monteur. Echter, Kramer’s uitgesproken visie botste nogal eens met de directie, waardoor hij in 1919 besloot terug te keren naar de Zaanstreek om daar zijn eigen bedrijf ‘Kramer’s Motorenherstelplaats’ te starten. Hij kocht de restanten van een oude oliefabriek op schiereiland ‘de Hemmes’ in Zaandam. Deze verbouwde hij tot werkplaats en woonhuis. Vanuit hier bezocht Kramer, in het begin per motorfiets, de eerste klanten. Zoon Adriaan (1916–1997) die eind jaren ’30 na zijn opleiding werktuigbouwkunde in het bedrijf stapte, startte naast de bestaande bedrijfsactiviteiten een machinehandel.

Wormerveerse Aanneming Maatschappij (WAM) (1920), Wormerveer. Opgericht door 8 voor zichzelf beginnende timmerlieden.

Spaans groothandel (1920), Wormerveer. Opgericht als P. Spaans & Zn in Krommenie in 1920 als groothandel in zoetwaren. Het is nog steeds een familiebedrijf.

Albert Keijzer B.V. (1920), Zaandam. De naamgever van het bedrijf start als 19-jarige een transportbedrijf en vervoert met de hondenkar boodschappen van Zaandam naar de notabelen in Landsmeer en Oostzaan. Al spoedig wordt de hondenkar vervangen door een paard-en-wagen, in 1922 gevolgd door een T-Ford voor 1.700 gulden.

We begonnen in maart 2016 met de 20 oudste bedrijven van de Zaanstreek. Na een stroom van reacties maakten we begin april een tweede lijst met 50 bedrijven, daarna een lijst met 74 bedrijven en eentje met 102, een met 151 en de laatste met 157 bedrijven. Deze laatste lijst is de basis voor de nieuwe serie waarin de gegevens zijn aangevuld.

Door: Dorine Kat. Bronnen: websites van de bedrijven zelf, gemeentearchief, Wikipedia en ZaanWiki. Foto’s: gemeentearchief, archief De Orkaan. En zonder de hulp van lezers hadden we dit overzicht nooit kunnen maken.