De laatste lijst van 157 oudste Zaanse publiceerden we in 2018. De laatste zes jaar is er veel gebeurd op economisch gebied, wat zijn impact heeft gehad op de bedrijven. Bovendien kwam er nieuwe informatie beschikbaar over de bedrijven. We gaan de lijst stap voor stap vernieuwen. We zijn begonnen met de 10 oudste Zaanse bedrijven die opgericht zijn in de 16e, 17e en 18e eeuw (1585 – 1799). Deel 2 bevat de 21 bedrijven die startten in de 19de eeuw (1800 – 1899).

De Zaanstreek is het oudste industriegebied van Europa, en misschien wel van de wereld. Zaanse bedrijven zijn zelf ook oud. Maar tegelijkertijd vaak nog springlevend. Het oudste Zaanse bedrijf dat nu nog bestaat, het Moriaanshoofd in Wormer, is 439 jaar oud.

Suggesties, aanvullingen of vragen zijn nog steeds welkom! Zet ze in de comments hieronder, mail ze of deel ze via Instagram, LinkedIn, Twitter of Facebook.

We tellen alleen bedrijven mee die begonnen zijn in de Zaanstreek en er nog steeds zitten met dezelfde naam.

Duyvis (1806), Koog aan de Zaan. Teewis Duyvis begint in 1806 in zijn oliemolen veevoer te maken. Naast veevoer maakt Teewis ook sauzen en oliën. In 1961 start Duyvis met de verkoop van pinda’s en noten. Zeven jaar later komen hier ook zoutjes en de dipsauzen bij. In 1991 wordt op de plaats waar de familie Duyvis ooit begon een moderne fabriek gebouwd. In 1993 wordt het Tijgernootje bedacht. In 1961 werd het bedrijf overgenomen door Akzo. Dit betekent het einde van een meer dan 150 jaar oud familiebedrijf. Door de fusie verloor Duyvis het predicaat Koninklijk. In 1987 werd het overgenomen door Douwe Egberts. In 1991 werd een geheel nieuwe fabriek in Zaandam gebouwd, die vlak bij de molen was gelegen, en werd het de bekendste nootjesfabrikant. In 2006 verkocht Douwe Egberts (destijds onderdeel van Sara Lee Corporation) Duyvis voor circa 130 miljoen euro aan de frisdranken- en snackproducent PepsiCo. Omdat de naam Duyvis nog steeds wordt gebruikt, hebben we besloten om het op de lijst te laten staan.

Assurantiekantoor Klaas Vis (1834), Wijdewormer. Eerst Oostzijde nu al meer dan 100 jaar op de Westzijde. BV Assurantiekantoor Klaas Vis Ao. 1834 bestaat al 190 jaar en behoort daardoor bij de oudste Zaanse bedrijven. Op dit moment is het assurantiekantoor gevestigd in Wijdewormer.

Gorter Branddeuren (1837), Zaandam. Gorter is ontstaan uit het veel oudere bouwbedrijf van de Gebroeders Gorter aan het Zuideinde te Wormerveer. In 1846 kocht Lammert Gorter het erf van de gesloopte oliemolen De Leeuw, Zuideinde 31. Daarmee legde deze timmerman en molenmaker de grondslag voor een later gerenommeerd aannemingsbedrijf. Nu heet het bedrijf GNS Brinkman (de G is van Gorter)

Rijkhoff Autolaadkranen (1850), Wormerveer. Het is ontstaan uit een smederij, gevestigd aan de Dorpsstraat in het centrum van Assendelft. Via de agrarische sector groeide het door tot een bedrijf dat gespecialiseerd is in autolaadkranen, containersystemen, laadvloeren en kippers. Door de steeds moeilijkere bereikbaarheid en het ruimtegebrek is het bedrijf in 2001 verhuisd naar de huidige locatie op het industrieterrein “Noorderveld” te Wormerveer.

Wed. K. Brouwer Scheepswerf (1857), Zaandam. Eén van de kleine werven aan het Rustenburg was in 1857 opgericht door K. Brouwer, het is de oudste scheepswerf in de Zaanstreek. Op het Rustenburg kocht hij de bestaande helling van de weduwe G. van der Horst. De zaak verhuisde naar de Hogendijk omdat het bouwen van grote schepen op het Rustenburg onmogelijk was, de Jaap Haversluis was te smal. In 1892 werd de werf “De Goede Hulp” aan de Hogendijk gekocht. Ook twee naastgelegen werven werden overgenomen. Zo ontstond een grote werf aan de Hogendijk. De werf van de Wed. K. Brouwer specialiseerde zich na de Eerste Wereldoorlog op de bouw van dekschuiten. In 1984 namen zij het Z.S.M.-dok in de Achtersluispolder over. Op de Hogendijk vond men later delen van een scheepshelling uit 1580 en een vrijwel intact zijnde scheepshelling uit 1620. Een scheepsbouwloods van de scheepswerf staat nu op Zaanse Schans. Ze zijn gevestigd op 3 locaties in Zaandam: Zomerdijk, Kruisbaken en Sluispolderweg.

Machinefabriek Klinkenberg Zaanstad (1865), Krommenie. H.B. Klinkenberg startte in 1865 een smederij aan het Breedweer in Koog aan de Zaan. Dat pand staat nu in het Openlucht Museum in Arnhem. Het is het achterste deel van de bakkerij in het Zaanse buurtje daar. Inmiddels zitten ze in Krommenie, aangezien de locatie in Koog aan de Zaan te klein werd.

Dekker Watersport (1866), Zaandam. Ontstaan uit een zeilmakerij. In de woonkamer van de familie Dekker op het Dampad in Zaandam maakte Opoe Dirkje de eerste vlaggen. Snel werd een werkplaats aan het woonhuis gebouwd. In 1894 kwam zoon Marcus in de zaak, daarna zoon Jan. In 1920 zette de zoon van Jan, Gerardus, de zaak voort en in 1942 nam de zoon van Gerardus, Jan, de zaak van zijn vader over. In 1991 verhuisde men van de Rozengracht naar Oud Zaenden en later naar de Pieter Ghijsenlaan. De familie Dekker zit sinds 1983 niet meer in de zaak. Dekker Watersport wordt vanaf 1995 gerund door de familie Prins. In maart 2005 wordt de eerste Dekker Watersport catalogus uitgebracht. Het is dan ook mogelijk om via de catalogus bij Dekker Watersport te kopen. Gelijk met de catalogus wordt de eerste Dekker Watersport website gelanceerd. In 2016 krijgt Dekker Watersport het predicaat Hofleverancier uitgereikt.

Kabel Metaal (1867), Zaandam. Het bedrijf fabriceerde in het begin houten en metalen handzeven voor de industriemolens. In 1885 werd het bedrijf overgenomen door de familie Hart. Sedertdien werd de directie gevoerd door vier generaties van deze familie. In 1969 verhuisde het bedrijf van een pand aan de Oostzijde naar de Achtersluispolder. In 1979 werd een nieuw bedrijfsterrein aangekocht, eveneens in de Achtersluispolder, met een oppervlakte van 4000 vierkante meter. In 1984 werd de bedrijfsruimte aanzienlijk uitgebreid met een nieuwe hal van 3500 vierkante meter.

Houthandel Gras (1868), Zaandam. Opgericht door Floris Gras die molen de Roode Leeuw op het huidige Zaaneiland kocht, later sloot zijn broer Gerrit zich bij het bedrijf aan en werd en een tweede molen gekocht: de Nooteboom. Die laatste molen ging in vlammen op, de Roode Leeuw werd in 1916 afgebroken. Het familiebedrijf – sinds 2017 Houtimport Gras – is nu gevestigd aan de Symon Spiersweg. In 2017 heeft het bedrijf een nieuwe overkoepelende naam gekregen: Gras Wood Wide. Een naam die de (internationale) lading dekt. Ook de naam Houtimport Gras wordt nog steeds gebruikt.

Apotheek Groesbeek (1870), Koog aan de Zaan. Er is een foto uit 1870 bekend. De onderstaande, met mevrouw Bets, is uit 1920.

Garage Metz (ca. 1874), Assendelft. Zo’n 150 jaar geleden opende METZ haar deuren in Assendelft. Begonnen als paardenwagenmakerij. In Nederland waren zij de eerste brommobiel dealer. Ze verkopen en onderhouden auto’s, brommobielen, bromfietsen en zij hebben een tankstation.

Café Zaanzicht (1882), Oostzijde Zaandam. Gestart toen de Hoopbrug op die plek werd gebouwd – het tolhuis was in het café -, in 1941 verdween de brug. Foto uit het gemeentearchief uit ±1910.

Duyvis (1885), Koog aan de Zaan. Gestart door P.M. Duyvis en D.W. Stork op 2 november 1885 als machinefabriek Twente op de Koger Hem. Het bedrijf is gespecialiseerd in machines voor de voedingsmiddelenindustrie in het algemeen en de cacao- en chocolade-industrie in het bijzonder. Vanaf 6 april 2011 kreeg de machinefabriek een nieuwe naam, Royal Duyvis Wiener. De machinefabriek verwierf net als het oorspronkelijke moederbedrijf het predicaat koninklijk.

Verkade (1886), Zaandam. Verkade is opgericht op 2 mei 1886. Toen opende Ericus Gerhardus Verkade zijn Stoom-, Brood en Beschuitfabriek “De Ruyter”. De naam “De Ruyter” was gekozen met een buiging naar het verleden. De eerste meelmolen van West Zaandam droeg deze naam en stond op de plek van de eerste Verkade fabriek. De producten van het eerste uur waren brood, beschuit, honing ontbijtkoek en Langetjes, later kwamen hier ook waxinelichtjes bij. Vanaf 1910 legde Verkade zich toe op het bakken van koekjes, in 1918 volgde chocolade en in 1935 Sultana. In 1950 werd Verkade ‘Koninklijk’.

Albert Heijn (1887), Zaandam. De 21-jarige Albert Heijn neemt op 27 mei 1887 de kleine kruidenierszaak in Oostzaan over van zijn vader. De winkel is ongeveer 12 vierkante meter groot. In 1899 koopt hij, naast een huis aan de Westzijde, ook een pakhuis. In 1920 april draagt Albert Heijn de leiding over aan zijn zoons Gerrit en Jan en schoonzoon Johan Hille. De firma is nu een naamloze vennootschap (NV). Albert wordt president-commissaris. Een nieuw pakhuis met kantoor aan de Oostzijde te Zaandam wordt in gebruik genomen. Sinds 1996 zitten ze in het huidige pand langs de Provincialeweg.

Cornelis Aten (1888), Wormerveer. In 1888 begon oprichter Cornelis Aten als commissionair in effecten, kort daarna werd hij makelaar in onroerende goederen. Het makelaarskantoor is nog steeds aan de Zaanweg in Wormerveer gevestigd, het ging van nummer 84 naar 75, toen naar 55 en nu op 86-87.

Ruig Wild en Gevogelte (1891), Oostzaan. Koster Pieter Ruig verkocht als bijverdienste  zuivelproducten aan de horeca in Amsterdam. Hij kon een boerderij overnemen die schuin tegenover de huidige hoofdvestiging te Oostzaan lag. Daar begon hij een handel in o.a. kippen. Inmiddels leveren ze naast het wild & gevogelte, waar Ruig om bekend staat, onder de naam Loustain brood- en keukenspecialiteiten. Het merk Food Specials is daarnaast opgericht voor een selecte groep specialiteiten. Van geitenlam tot bugs, van hybride tot vegetarisch.

Lassie (1893), Wormer. In 1893 startten Albert en Jacob Adriaan Laan de eerste op stoomkracht gedreven gortpellerij van Nederland onder de naam Koninklijke stoomrijstpellerij Mercurius. De pellerij werd later uitgebreid met een indrukwekkende silo van beton. Deze silo wordt tot op de dag van vandaag nog steeds gebruikt. Na verschillende overnames is Lassie nu onderdeel van het Spaanse bedrijf EBRO. Omdat de naam Lassie nog steeds gebruikt wordt, laten deze in lijst staan.

Remmert Dekker (1896), Wormer. Van De Velde Packaging neemt Remmert Dekker over wordt gemeld op april 04, 2022. Remmert Dekker Packaging zal vanuit Wormer (Nederland) blijven opereren. Per 1 januari 2023 nieuwe naam Van de Velde Packaging – Remmert Dekker. Ze behouden de naam Remmert Dekker vanwege de bekendheid en het vertrouwen dat de klanten in hun hebben.

Woudt Fietsen (1898), Koog a/d Zaan, misschien wel de oudste fietsenwinkel van Nederland? En een familiebedrijf: “Sinds 1898 en al vier generaties verkopen wij fietsen.”

Verweij Voetcentraal (1899), Zaandam. Voorheen heette het bedrijf Heine/Verweij Orthopedische Schoentechnieken. Ze zijn begonnen in Krommenie, nu gevestigd in Zaandam.

Forbo Flooring Systems (1899), Assendelft. Opgericht in 1899 door Willem Kaars Sijpestein als NV Nederlandsche Linoleumfabriek (NLF). Hij deed dit na aanwijzingen van de uitvinder van linoleum, de Engelsman Feederick Walton en het was de eerste Nederlandsche Linoleumfabriek (hieronder het personeel aan de Padlaan (1920-1925), foto gemeentearchief Zaanstad). Fabriek “Noord” gaat draaien met 23 werknemers, waaronder 7 Schotten, die de Zaankanters het vak leren. In 1903 brandt de nieuwe fabriek tot de grond toe af, ondanks de inzet van de drijvende brandspuit Jan van der Heijden. Op dezelfde plaats wordt de fabriek weer opgebouwd. In 1922 is de nieuwe fabriek “Zuid” (Assendelft) in aanbouw. In 1929 werd de NLF onderdeel van de Continentale Linoleum Union (CLU), dat in 1968 werd omgezet in het huidige Forbo.

---

We begonnen in maart 2016 met de 20 oudste bedrijven van de Zaanstreek. Na een stroom van reacties maakten we begin april een tweede lijst met 50 bedrijven, daarna een lijst met 74 bedrijven en eentje met 102, een met 151 en de laatste met 157 bedrijven.

Door: Dorine Kat. Bronnen: websites van de bedrijven zelf, gemeentearchief, Wikipedia en ZaanWiki. Foto’s: gemeentearchief, archief De Orkaan. En zonder de hulp van lezers hadden we dit overzicht nooit kunnen maken.