De Orkaan blijft omhoog kijken. Waar zien we de oude bestemming op de gevel? Erfgoed is vooral goed kijken.
Deze week een speciale Sinterklaas-aflevering, de Sint bezoekt namelijk de Zaanse Schans a.s. zaterdag en ziet als hij goed kijkt daar een Westzaans Weeshuis (De Walvis), Kalverringdijk 15.
Het gebouw kennen we nu als restaurant D’Hoop op de Swarte Walvis (of gewoon: De Walvis) aan de Zaanse Schans. Maar via de gevel wordt een complexe geschiedenis onthuld. Ron Couwenhoven maakte de foto’s en zocht uit hoe het zat.
Verstopt achter het gebladerte van de leibomen voor het terras zit in de gevel van restaurant D’Hoop op de Swarte Walvisch een gevelsteen die op 25 mei 1717 in de muur van het weeshuis van Westzaan werd gemetseld. Die steen verhuisde mee toen het dorpswees- en armenhuis aan de Zaanse Schans werd opgebouwd en samengevoegd met een antiek vleethuis uit Koog, waarin altijd walvisvangersgereedschap werd bewaard en het achttiendeeeuwse pand Oostzijde 10.
De gevelsteen verwijst dus naar het Westzaanse deel van het restaurant. In de steen staat:
‘Int jaar onses Heeren 1717 den 25 Maay heeft Arus Muesse Booy gelyt den eerste tweede en derde steen soon van Mues Claase Booy en syn huysvrou Maartie Arus Booy’
Arus had het dus druk die dag ruim twee eeuwen geleden. Hij moest drie stenen metselen. We zien het jochie met een koket hoedje op aan de slag. Een ton met cement dient als rugdekking en voor hem het gemeentewapen van Westzaan. Aris, zoals hij later in de boeken voorkwam, werd op 31 augustus 1710 gedoopt. Hij zal dus zeven jaar geweest zijn toen hij het mooie karweitje bij de start van de bouw van het weeshuis kreeg toegewezen.
Zijn vader was dorpsregent, koopman en mede-eigenaar van de oliemolen De Appelboom die tegenover de Watertoren aan de Nauernasche Vaart stond. De appel viel natuurlijk niet ver van de boom, dus de stenenlegger van 1717 werd later zelf eigenaar van deze molen, waarin hennepzaad werd verwerkt. In 1783 was het jongetje, dat de eerste stenen metselde, dat nog steeds.
De naam van het restaurant D’Hoop op de Swarte Walvisch komt niet van de gebouwen waar dit horeca-etablissement is opgetrokken maar van een traanketel die in het Zuideinde van Westzaan stond. Deze is dus eigenlijk ‘gepikt’.
Het Weeshuis in 1940-1941, inclusief gevelsteen (foto Gemeentearchief Zaanstad).
De Walvis werd opgeleverd in 1966. Hieronder het voormalige weeshuis dat stond achter de Nederlands Hervormde kerk. De serie tekeningen zaten in het archief van architect M. Leguijt Az. te Krommenie. Het Westzaanse weeshuis werd destijds gebouwd voor minder dan 1.250 gulden. (Gemeentearchief Zaanstad)
Het weeshuis achter de kerk, de toren zou in 1843 ’s morgen om half zes omvallen, het huis ernaast werd verpletterd en acht mensen die daar sliepen kwamen om het leven. (Gemeentearchief Zaanstad).
Onder: bezoek van prins Willem Alexander en prinses Maxima aan de Zaanse Schans (2001) waar ze het gastenboek van De Walvis tekenen, links burgemeester Vreeman en Commissaris van de Koningin Jos van Kemenade. Tot 2002 was De Walvis eigendom van Albert Heijn, in het begin zou het zelfs Albert’s Corner hebben geheten (foto Gemeentearchief Zaanstad).
De Geveltoerist op de kaart
We hebben nu al: huisdokter, speeltuinvereniging, basisschool, een auto- lak- en spuitinrichting, RK jongensschool, school met den bijbel, kleuterschool, papier-pakhuis, kaaspakhuis, badhuis, snackbar, café, hotel, kaas-, kleding-, groente-, levensmiddelen-, supermarkt, fietsen- en meubelwinkel, garage, weeshuis, een jongelings vereeniging, kerk, synagoge, muziekhandel, ziekenhuis, apotheek, sigarenwinkel, juwelier, loodgieter, slijperij, thank-you-muurtje, watersnood-herinnering, gemeentehuis, polderhuis, torpedo bergingsvaartuig, verzekeringskantoor, gemaal, flatgebouw, bakkerij, melkinrichting en zuivelfabriek, slagerij, cantine, drukkerij, papiermagazijn, sigaren-, kaas-, verf-, zeep-, veevoeder-, essence-, stijfsel- en machine-fabriek.
Verken alle gevels uit onze serie op de kaart hieronder of klik rechts boven in het venster om de kaart in een grote versie te zien. Bij elke plek is een foto opgenomen en de link om naar het verhaal achter de foto te gaan.
Ook een gevel die de moeite waard is? Stuur ze aan De Orkaan.
Ik ben heel erg blij met deze publicatie.
Hier kon ik lezen waar de molen de Appelboom heeft gestaan.
Alles wat ik er tot nog toe over heb gevonden, was steeds op een andere plaats.
Hartelijk dank voor deze uiteen zetting, ik woon n.l.in de Appelboomstraat.