De Orkaan blijft omhoog kijken. Waar zien we de oude bestemming op de gevel? Erfgoed is vooral goed kijken.
Deze week: de Doba-deur, Zuiddijk 17.
Een raadseltje in deze jubileum-aflevering van De Geveltoerist.
Boven de beide deuren van de voormalige bakkerij Doba aan de Zuiddijk 17 (hoek Savornin Lohmanstraat) is een deurlijst te zien met twee Romeinse symbolen, een drietand en een staf met het jaartal 1934.
Het gaat om de Neptunus-drietand en Mercuriusstaf, symbolen die we in de Zaanstreek vaker tegenkomen, maar meestal op het ‘bovenlicht’, het raam boven de deur. Het was vaak een ingewikkelde versiering bij huizen van rijke kooplieden. En ze dateren ook van veel eerder. Hieronder een foto van Ton Vermij van koopmanshuis D’Mol op de Zaanse Schans (1795) met dezelfde versiering.
Maar wat is de oorsprong van deze deurversiering uit 1934? Komt de deur of alleen dat bord ergens anders vandaan? In de jaren ’30 zat banketbakker Tj. Swart in het pand volgens een adresboek uit 1937.
UPDATE: Jan van der Male van het gemeentearchief Zaanstad stuurde extra informatie over het pand (en hij kwam met de juiste benaming: een ‘deurkalf’).
“Het paneel boven de deur van Zuiddijk 17 (een deurkalf), met daarin uitgesneden 1934 en de drietand van de Romeinse zeegod Neptunus en de staf van de romeinse handelsgod Mercurius, lijkt ons niet van oudere datum dan genoemd jaartal.
Het bouwdossier laat ons zien dat inderdaad in 1934 voormalig Café “De Ster” door toenmalig eigenaar (en buurman) juwelier Klaas van Zijp (1883-1961) wordt verbouwd tot winkelhuis (bakkerij), waarbij de voorgevel is vernieuwd. Hetzelfde soort hout komen we ook tegen bij de winkelgalerij aan de Zuiddijk 16-40A en Burcht. Die panden dateren uit de periode 1931-1932 (ontworpen door de Amsterdamse architect J. Dunnebier).
Het voormalig café (ook wel koffiehuis genoemd) aan de Zuiddijk 17 was eerder, bij een brand in oktober 1914, zwaar beschadigd geraakt. Verder was in 1924 pal ten zuiden van Zuiddijk 17 de huizenrij doorgebroken om de aanleg van de A.F. Savornin Lohmanstraat mogelijk te maken. Eind jaren ’20 verrezen daar, in aansluiting op Zuiddijk 17 en 27, huizen.
Maar waarom in 1934 gekozen voor een imitatie-deurkalf bij de verbouw van café tot winkel? Dat blijft gissen omdat het bouwdossier daar geen informatie over verschaft. Wel weten we dat de winkelpui werd ontworpen door Frederik van Zijp (1906-1940), de oudste zoon van de eigenaar! Frederik van Zijp ontwierp onder meer nog andere winkelpuien in de nabije omgeving, aan de Savornin Lohmanstraat. Ook is bijvoorbeeld de winkelpui op Stationstraat 11 in Koog aan de Zaan een ontwerp van hem.
Blijkens het IISG worden de werkzaamheden van Van Zijp “sterk beïnvloed door het streven naar een harmonische verbinding tusschen historische ontwikkeling en de mogelijkheden der hedendaagsche techniek.” Het deurkalf op Zuiddijk 17 lijkt dus een vroeg voorbeeld te zijn van historische toepassingen in een (voor 1934) moderne omgeving.
De Geveltoerist op de kaart
We hebben nu al: huisdokter, speeltuinvereniging, basisschool, RK jongensschool, pakhuis, badhuis, café, hotel, kaas-, kleding-, groente-, levensmiddelen- en meubelwinkel, weeshuis, een jongelings vereeniging, muziekhandel, ziekenhuis, gemaal, gemeentehuis, torpedo bergingsvaartuig, gemaal, bakkerij, cantine, drukkerij, papiermagazijn, sigaren-, kaas-, verf-, zeep-, veevoeder-, essence-, stijfsel- en machine-fabriek.
Verken alle gevels uit onze serie op de kaart hieronder of klik rechts boven in het venster om de kaart in een grote versie te zien. Bij elke plek is een foto opgenomen en de link om naar het verhaal achter de foto te gaan.
Ook een gevel die de moeite waard is? Stuur ze aan De Orkaan.
Leuk zo'n raadseltje. Ik ben benieuwd wie het teken voerde. Overigens komt de drietand met caduceus behoorlijk vaak voor op zeventiende- en achtiende-eeuwse gevels, van Leiden tot Edam. Ze staan ze ook wel eens afgebeeld op de spiegels van schepen. Meestal staan ze voor overzeese handel. Het is niet iets typisch Zaans.