Tweevoudig Olympisch kampioen Joshua Cheptegei verschijnt op 22 september aan de start van de Dam tot Damloop. Atleten worden in Oeganda, het land waar Cheptegei vandaan komt, gezien als volkshelden.

Begin vorige maand nog schitterde Cheptegei op de Olympische Spelen in Parijs, waar hij de 10 kilometer won. Het was zijn tweede Olympische plak, na de 5 kilometer in Tokyo in 2021. Op 22 september toucheren zijn gouden voeten de Peperstraat, de laatste paar honderd meter van de Dam tot Damloop.

Oeganda komt niet zo heel vaak in de media en als dat gebeurt dan is het vaak vanwege ‘slecht’ nieuws – zaken die goed gaan worden helaas meestal niet als nieuwswaardig gezien. Conflicten in de regio, politieke onrust, vervolging van homoseksuelen en een bloedige geschiedenis – ik heb er zelf veelvuldig over geschreven in de zeven jaar dat ik er als correspondent werkte. Maar ook verslaggevers snakken wel eens naar een ‘goed nieuws verhaal.’ De opkomst van de hardloopsport in Oeganda is zo’n verhaal. De kanttekening daarbij komt later in dit artikel.

Gouden marathon in Londen

De gouden medaille die de Oegandese hardloper Stephen Kiprotich in 2012 won tijdens de marathon in Londen kwam voor de hele wereld als een verrassing – behalve voor de atleet zelf. Vanuit de hoofdstad Kampala ervoer ik hoe het land in extase raakte: eindelijk was er weer eens een succes van wereldklasse. Olympisch goud! Op niet zomaar een afstand: goud op het koningsnummer. En in niet zomaar een stad: de zegetocht vond plaats in de hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk, de vroegere kolonisator van vrijwel heel Oost-Afrika.

Bij terugkomst werd Kiprotich als een held onthaald. Hij mocht op audiëntie komen bij de president, die hem 60 duizend euro cadeau deed. Zijn bank doneerde hem een flinke lap grond. Ook ontving hij een gloednieuwe auto. Saillant detail: Stephen had geen rijbewijs en had geen idee wat hij met die nieuwe wagen moest. Hij had een laagbetaalde baan als cipier in de grootste gevangenis van het land, maar werd na zijn winst zeven rangen gepromoveerd.  

Ook de Nederlandse media hadden gesmuld van het verhaal en ik vond een afnemer voor een achtergrondartikel over Stephen. Via zijn werkgever had ik al snel zijn telefoonnummer achterhaald en toen ik hem voorstelde om samen naar zijn geboortedorp te reizen, stemde hij meteen toe. Hij had slechts één vraag: ‘kunnen we dan wel met jouw auto?’

Pas tijdens mijn toevallig verkregen erebaantje als privé chauffeur van een Olympisch kampioen, realiseerde ik me hoeveel impact de atleet op zijn land gemaakt had. Bij een tankstation waar we de oververhitte motor moesten laten verzorgen gingen de andere klanten door het lint: iedereen wilde op de foto met de atleet. ‘U maakt ons weer trots op ons land’ – riep een voorbijganger. Later werden we door een streng kijkende verkeersagent op de bon geslingerd wegens (vermeend) te hard rijden. Toen hij eenmaal door kreeg wie er naast me zat mochten we -met excuses en een grote glimlach- gratis onze weg vervolgen. De atletiek prestatie had Oeganda haar waardigheid teruggegeven.

Het heldendom dat Kiprotich in 2012 ten deel viel, wordt een klein decennium later overtroffen door Joshua Cheptegei, die record op record stapelde en zijn eerste Olympische goud (5 kilometer) pakte op de Spelen van Tokyo in 2021. Ook hij werd overladen met giften en zorgde voor een stroom positieve berichten over het Oost-Afrikaanse land.

Zwarte bladzijde

Naast het succes van de Oegandese mannen, hebben ook de vrouwen de afgelopen jaren steeds beter gepresteerd. Onder hen zijn horden loopster Peruth Chemutai, die in Tokyo het eerste Olympisch goud voor een Oegandese vrouw ooit won, en Rebecca Cheptegei. Hoewel ze dezelfde achternaam heeft als Joshua hebben ze geen directe familieband. Rebecca Cheptegei deed vorige nog maand mee aan de door Sifan Hassan gewonnen Olympische marathon.

Afrikaanse atletes krijgen naast roem en inkomen ook te maken met de keerzijde van succes: afgunst. En, in sommige gevallen, huiselijk geweld. Op donderdag 5 september stierf Rebecca Cheptegei op 33-jarige leeftijd aan brandwonden, die waren ontstaan omdat haar jaloerse ex-partner haar met benzine had overgoten en vervolgens in brand gestoken. De ex-partner vatte hierbij zelf ook vlam, en overleed op maandag 9 september. Een week voordat Joshua schittert in Zaandam, wordt Rebecca begraven in Oeganda.

22 September

Hardlopen in Oeganda en elders in Oost-Afrika is zo veel meer dan alleen een hobby, een sport, of een manier voor kinderen om snel naar school te komen. Mocht u op zondag 22 september langs de route van de Damloop staan en het 28-jarige loopfenomeen uit Oeganda voorbij zien komen, lijkt me dat een extra hard applaus waard. Klapt u dan alstublieft niet alleen voor Joshua, maar in gedachten ook voor Rebecca Cheptegei.

Door: Arne Doornebal. Bronnen: BBC, NOS, eigen archief.