Weet jij het verschil tussen een attentieboom en een risicoboom of tussen een vitale boom en een boom die op omvallen staat? We doen de proef op de som en testen jouw kennis na een ‘korte’ boomkunde cursus.

Te winnen valt een gratis rondwandeling langs de Leeghwaterweg en je betaalt (nog) geen retributie 😉

Door David Sluis

Bomen zijn prachtig en een essentieel onderdeel van ons landschap en onze natuur. Ze vervullen talloze functies/ecosysteemdiensten, maar ze kunnen uit menselijk perspectief geredeneerd ook onwenselijk zijn en/of moeten wijken (wat niet?). Zo ook bomen langs wegen en in woonwijken en zelfs in bossen zijn ze tegenwoordig eerder bedoeld als humane benutting, dan als levend wezen, het moet toch niet gekker worden.

Maar we zoomen in op de bomen langs de Leegwaterweg in Zaandam, er is al veel over te doen geweest. Er staan langs de weg 100-den bomen van diverse soorten, maar Canadese populier en Schietwilg zijn het talrijkst. De Canadese populier is historisch heel veel aangeplant in Nederland. Het is van oorsprong een kruising tussen de Zwarte populier en de Amerikaanse populier. Het is een zeer snelle groeier, dus veel waar voor je geld. Aanvankelijk had hij ook economische waarde voor o.a. lucifers en ook klompen. Wat men ten tijde van de aanplant nog niet wist is dat de boom, zeker op latere leeftijd, gevoelig is voor takbreuk/tak-worp. Ze kunnen ‘zomaar’ takken laten vallen en de wind kan een handje helpen hierbij.

Een zijstap. Populieren en wilgen zijn zeer nauw verwant. De kraakwilg die graag in zeer natte omstandigheden groeit, staat ook bekend om zijn tak-afworp. De kraakwilg doet dit om zichzelf zo te verspreiden. Hij groeit meestal langs rivieren, en die verspreiden ‘gratis’ zijn afgebroken takken, zodat hij zich kan vermeerderen. Wilgen kun je in zijn algemeenheid ook zeer makkelijk stekken. Knip een wilgentak af, stop hem op een vochtige plek in de grond, e voilà, er groet een nieuwe boom, zo simpel!

Takbreuk

Zou dit ook iets te maken hebben met de ‘gewillige’ afworp van takken door de Canadese populier? Nu zei ik al dat hij een kruising is tussen twee andere populierensoorten. Maar hier stopt het verhaal niet. Er zijn nog 10-tallen cultivars (op basis van gewenste kenmerken veredelde ‘rassen’) ontstaan, met klinkende namen als Robusta en Zeeland, de eerste verreweg het meeste aangeplant. Sommige van die cultivars zijn gevoeliger voor takbreuk dan andere. Maar ook zijn sommige gevoeliger voor infectie door schimmels, insecten, of virussen. Maar laten we eerlijk zijn; wat je ook aanplant, er kunnen altijd problemen ontstaan. De iep is oer Hollands, maar dan die lelijke iepziekte, verspreid door een kever die een schimmel bij zich draagt. Een kaalslag vindt/vond plaats. De paardenkastanjes (niet inheems) dan maar. Jammer, de bloederziekte, een bacterie houdt schandalig huis. Recent was/is zelfs de eik aan de beurt. Hij gaat niet dood, maar de eikenprocessierups weet ons mensen danig te ontregelen, met zijn irriterende brandharen (ook best gek om een vlindersoort te benoemen naar zijn ‘staat’ als rups, maar dit geheel terzijde). Dus er zitten altijd risico’s aan bomen, en trouwens ook aan struiken (Buxus).

We komen nu bij, waar het om gaat. Wanneer is iets een dermate humaan gevaar, of potentieel risico daarop dat je er wat mee moet (en wie bepaalt dat eigenlijk)? We komen dan in de kansberekening en de verzekeringsmaterie terecht, iets wat trouwens de kern is van de gehele achtergrond (aansprakelijkheid!). Een tak op een rijdende auto is natuurlijk geen pretje, maar wat is de kans daarop?

Maar hoe beoordelen we een risico van een boom op een bepaalde plaats? In de bomenkunde, ook wel de Dendrologie genaamd is een instrument ontwikkeld die dit kan vaststellen. We spreken van een VTA (Visual Tree Assessment) of BVC (Boom Veiligheid Controle). Het is de APK onder de bomen, zo beweert men althans. De beheerder van de bomen heeft volgens de wet een zorgplicht over de bomen, in dit geval de Provincie Noord-Holland. De boom mag geen schade toebrengen aan derden (bv. weggebruikers), en dus daarom de periodieke VTA. Indien er toch schade ontstaat dan zal degene die die schade heeft geleden, moeten aantonen dat dit komt door gebrekkig ‘onderhoud’ of een slechte conditie van de bomen. Men spreekt juridisch over voorzienbare schade. Indien er een actuele VTA aanwezig is, staat de verweerder een stuk sterker.

Door naar een aantal kenmerken van de boom te kijken in relatie tot de (leef)omgeving kan een risicoprofiel worden opgesteld. Niet alleen voor de momentane toestand, maar ook naar de toekomst toe geredeneerd. Er gaat dus een zekere voorspellende waarde van de VTA uit. Dit is natuurlijk een goede zaak. Voorkomen is immers beter dan genezen.

Volker-Infra

Voorkomen dat een boom omwaait of dat er zware takken uitbreken bv. in een volstrekt natuurlijke situatie is dit een volkomen belachelijke redenatie. Bomen zijn levend, dus worden ze bedreigd en/of aangevallen door schimmels, vuur, bacteriën, spechten, vraat, bevers, wind, klimaatverandering, overstroming, bliksem, hevige vorst, droogte, virussen etc. Met andere woorden: er zijn situaties die ook het leven van een boom onverwacht kan bederven. Een boom kan natuurlijk ook van ouderdom sterven. In een natuurlijke omgeving mag beide gewoon gebeuren en is ook geheel functioneel als onderdeel van de natuur/ecosysteem. Een boom is ook niet heilig. Maar in een woonwijk of langs een weg kan dit dus een gevaar/risico opleveren. Daarom doet men periodiek een VTA om dit te beoordelen. De bomen langs de Leegwaterweg zijn in beheer van de Provincie Noord-Holland, en die laat de inspectie uitvoeren door Volker-Infra. Er is een VTA rapport van 2018, dat na veel omhaal op tafel kwam (en daar mankeert nogal wat aan in mijn optiek).

Degene die de bomen beoordeelt is deskundig en gecertificeerd en kent de criteria hoe een boom te beoordelen. Twee zaken zijn hier van bijzonder belang: de conditie of vitaliteit van de boom en de locatie van de boom. Om met dat laatste te beginnen spreekt men over de gevaarzetting. M.a.w. hoe potentieel gevaarlijk is die boom op die plek? Men deelt dat in vier categorieën in: geen gevaar, beperkt gevaar, algemeen gevaar en verhoogd gevaar.

Om een idee te geven waar we het over hebben. De algemene gevaarzetting geldt voor bomen langs wegen en paden. Staan ze op plekken waar langdurig mensen verblijven, bv. speelplaatsen of scholen dan geldt verhoogde gevaarzetting. Dit laatste zou kunnen gelden voor de majestueuze populieren op het terrein van het Sint Michaël College. Maar voor de bomen direct langs de Leegwaterwaterweg geldt dus in mijn perspectief de algemene gevaarzetting.

Vitaliteit

Waar het nu verder om gaat is de conditie of vitaliteit van de boom. Je begrijpt, oudere bomen hebben een grotere kans op een mindere conditie of vitaliteit, maar dit is in zijn algemeenheid gesteld. Maar bij populieren wordt daar met extra attentie naar gekeken om bovengenoemde redenen. Je kunt aan een aantal zaken zien hoe de boom eraan toe is, ik zal dat uitleggen.

Planten, bomen en dus ook populieren zullen er alles aan doen om zoveel mogelijk zonlicht, benodigd voor de fotosynthese en dus groei, op te vangen. Dit maakt dat ze takken en bladeren ontwikkelen, die elk benutbaar stukje zonlicht proberen in te vangen. De takken groeien meestal schuin omhoog, ingeval van de populier. Zodoende ontstaat er een mooi verdeelde kroon in alle windrichtingen. Indien de kroon dus niet goed ontwikkeld is, zou dit een teken van zwakte kunnen zijn, en wordt er gesproken van verminderde vitaliteit. Ook zie je dan takken die naar buiten toe uitbuigen (i.p.v. schuin omhoog), en deze kunnen potentieel afbreken. Maar natuurlijk zijn zichtbare parasitaire zwammen op de boom ook een veeg teken, net zoals ingerotte plekken die de boom mechanisch verzwakken. Terug naar de kroon. Er worden drie categorieën onderscheiden: geen kroonvervorming, beperkte kroonvervorming en ernstige kroonvervorming. Zie voorbeeld foto’s hierna.

De combinatie van Gevaarzetting X Vitaliteit is handig samengevat in onderstaande tabel. Ook stuitten we hier op de termen attentieboom en risicoboom.

Als je kijkt naar foto’s die ik onlangs maakte van kronen van de populieren langs de Leeghwaterweg, dan zijn er een aantal opvallende waarnemingen, die volgens mij niet stroken met de beoordeling in de VTA/VBC. Pakken we eerst de gevaarzetting bij de kop, dan vallen alle bomen onder de categorie algemeen, omdat ze zijn gesitueerd langs een N-weg waar normaal verkeer gebruik van maakt. Gaan we dan kijken naar de kroonvervorming in de tabel, dan valt de categorie geen wat mij betreft af en zullen we dus moeten kiezen uit beperkt en ernstige vervorming.

Er zijn in de VTA van 2018 langs de Leeghwaterweg, zes Canadese populieren aangemerkt als risicoboom die urgent gekapt moeten worden. Uit de tabel volgt, dat dit dus bomen moeten zijn met een ernstige kroonvervorming (want de gevaarzetting is overal gelijk). Een 32-tal andere Canadese populieren worden aangemerkt als attentieboom. Volgens de tabel betekent dit een verhoogde frequentie van controle, maar volgens de VTA van 2018 betekent het kappen. In de verleende omgevingsvergunning door Gemeente Zaanstad staat dat alle 40 Canadese populieren in het 4e kwartaal van 2020 gekapt zullen worden, attentieboom of niet.

In het VTA wordt verder nog vermeld dat de resterende levensduur van de attentiebomen geschat wordt op 5 a 10 jaar. Dit klinkt mij zeer ongeloofwaardig in de oren. Er staan nl. ter hoogte van Haaldersbroek en het Sint Michael College bomen met diameters van ca. één meter, en dus van veel oudere leeftijd. Waarom kunnen/mogen die wel zo oud worden en de andere niet? Ik heb werkelijk geen idee.

Maar laten we de proef op de som nemen. Ik laat een drietal foto’s zien, die recent zijn gemaakt langs de Leeghwaterweg. Kun jij zeggen welke bomen er echt heel slecht aan toe zijn (risicoboom), en dus gerooid moeten worden, en welke minder slecht zijn (attentieboom), maar eveneens gerooid moeten worden? En welke bomen mogen blijven staan omdat ze niks mankeren? Ik ben benieuwd!

(tekst gaat verder onder de foto’s)

Wat de boel nog wel enigszins compliceert in de beoordeling is dat de bomen ook periodiek worden gesnoeid. Dit is om te voorkomen dat er takken op de weg kunnen vallen. Zoals gezegd zijn sterk uitbuigende takken verdachte kandidaten. In 2020 zijn de bomen voor het laatst gesnoeid. Te zwaar snoeien, of juist te weinig kan de bomen eveneens kwaad doen waardoor ze achteruit gaan. In de VTA van 2018 staat dan ook dat een aantal bomen weg moet omdat de snoei verwaarloosd is. Nou lekker dan, ben je dan zuinig op je bomen? Dus dit speelt dwars door de hele beoordeling ook nog eens heen.

Ik hoop dat je je antwoord met ons wilt delen!

Foto 1 = ?

Foto 2 = ?

Foto 3 = ?