Anno – kort voor ‘Anno Domini’ – betekent het ‘jaar des Heeren’ en duidt over het algemeen het bouwjaar van een pand aan.
Op onze fietstochten door de Zaanstreek spotten we er al heel wat, van 1618 tot 2018. En lezers zonden ook veel tips en foto’s in. .
Vandaag: Molen de Bleeke Dood in Zaandijk (1656) en twee 17e eeuwse houten woningen aan het Haaldersbroek in Zaadam (1661, 1682)
Maar misschien zijn er wel nog oudere en/of nieuwere. In dat geval zouden er 400 mogelijke anno’s zijn. We hebben nu al zo’n 100 exemplaren. Ook een jaar op en Zaanse gevel gezien? Stuur ons een mail, zet het hieronder in de reacties of deel het via onze sociale media.
400 zal lastig worden, maar bij 250 gaan we het vieren (langsfietsen?).
Kloppen die jaartallen wel? Dat weten we niet. We zoeken alleen een ‘anno’-bord, steen of iets dergelijks op de gevel. Is die aangebracht bij de bouw? Dat is niet altijd zo. Soms klopt het zeker niet – de Bullekerk heeft een 1680-steen (en achter eentje uit 1711) maar dateert uit 1640. De Walvis is zeker niet in 1717 op de Zaanse Schans gebouwd (maar in 1966). Het Honig Breethuis, Het Wapen van Friesland, de Kogerkerk, de Poelenburg, de Bleeke Dood en rijstpellerij Hollandia hebben allemaal twee anno’s. Molen het Pink heeft er zelfs drie.
Hier alle Anno’s. En bekijk hier de Anno-Bingokaart.
Molen de Bleeke Dood, Zaandijk
De meelmolen dateert uit 1656, maar ook staat 1955 op de molen, het jaar van de restauratie. De foto’s (ook boven) zijn van Tessa Berghouwer.
Haaldersbroek 11, Zaandam
Deze houten woning aan het Haaldersbroek in Zaandam stamt uit 1661, de foto is van Bert Versteeg.
Haaldersbroek 23, Zaandam
Bert Versteeg fotografeerde ook dit huis aan het Haaldersbroek (1682):
“Er bevindt zich op dit huis nog een kopie van het oorspronkelijke deurkalf, dat de hand van een ongeletterd ambachtsman verraadt, omdat de ‘N’ verkeerd om is weergegeven en de 2 als een Z is weergegeven.”
Dat klopt Tessa, maar het is al heel lang geleden dat oliemolen Het Leven of De Passer zoals hij ook genoemd werd aan `t Kalf stond, die molen is verbrand op 2 september 1800 en stond een paar honderd meter oostelijker dan De Dood
Oliemolen De Dood stond ook aan `t Kalf ongeveer ter hoogte van het Bolksbeek en deze molen verbrandde op 19 november 1915.
Vlakbij deze molen was het Doodsluisje dat naar de molen was genoemd, dit sluisje vormde de verbinding tussen de Braaksloot en het Oostzijderveld en werd veel gebruikt door de Wormer schippers die met hun gebakken scheepsbeschuiten naar Amsterdam voeren.
Via het nog bestaande Boerensluisje dat een stukje westelijker bij de Braakdijk ligt voeren de schippers de Kalverpolder in.
De Braakdijk waaraan de molens stonden is overigens niet de huidige Braakdijk maar lag aan de andere kant wat nu de straat `t Kalf is ( tussen Haaldersbroek en de Zuiderweg)
Zie ook de Geveltoerist 60 hier op de Orkaan voor een mooi verhaal, dat vroeger gezegd werd dat Zaandijkers leefden tussen Het Leven en De Dood. En dat kinderen uit molen Het Leven zouden komen :)
De watermolen Het Leven (1633-1904) stond in het uiterste noorden van het dorp en meelmolen De Bleeke Dood in het zuiden.
Niet alleen in Zaandijk vond men twee molens genaamd "het Leven" en "de Dood", ook in (Oost)zaandam waren er twee molens die zo waren genoemd. Beide bevonden zich aan de Braakdijk in Zaandam en werden vergezeld van de oliemolen "de Gedurige Strijd", die toepasselijk tussen "het Leven" en "de Dood" in stond.
Een stukje uit een rijm van W. Buijs Pzn. luidde:
"Eerst komt het Leven, En dan komt de Strijd, En de Dood komt, en men is alles kwijt".
Zie: https://www.zaanschemolen.nl/project/de-bleeke-dood/ en https://www.molendatabase.org/molendb.php?step=details&nummer=1731
Ook met de Bleeke Dood is iets bijzonders.
De jaartallen op de verwijzen naar het bouwjaar 1656 en de restauratie van 1955 maar er is meer aan de hand met deze molen want uit recent onderzoek blijkt dat de molen veel jonger is.
Op een oude foto uit 1936 staan de jaartallen 1782 en 1885.
In 1885 werd de molen overgenomen door Jan Stuurman uit Westzaan die de baard heeft vernieuwd en daarop 1885 heeft laten schilderen.
Recent onderzoek heeft uitgewezen dat de huidige molen waarschijnlijk in 1782 is gebouwd.
Er zijn houtmonsters van het bovenste en onderste achtkant alsmede van de kap genomen en daaruit bleek dat dit hout afkomstig is van bomen die omstreeks 1778 zijn gekapt.
Molenkenner Ron Couwenhoven heeft aan de hand van verzekeringsgegevens aangetoond dat de premie in 1784 werd verhoogt van F 2400,- naar F4000,-
Deze verandering geeft aan dat er iets aangrijpends moet zijn gebeurd maar wat precies is tot nu toe onbekend gebleven.
Dat de Bleeke Dood anno 2021 nog bestaat is sowieso een wonder want op 9 april 1922 vatte het rietdek door overwaaiende vonken van een nabije brand vlam en met veel moeite wist de brandweer de molen te redden.
In de jaren `30 raakte de molen ernstig in verval want in 1931 werd het wiekenkruis verwijderd en in 1934 de staart en stelling.
Ook waren er plannen om de molen te slopen.
In 1950 kwam de Bleeke Dood in bezit van Vereniging de Zaansche Molen die de molen in 1955/56 in oude luister herstelde.