“Want ieder die heeft zal gegeven worden, maar wie niet heeft, hem zal ontnomen worden zelfs wat hij heeft” (Matteüs 25: 29)

Het volgende kinderversje van Sjouk Koopmans maakt duidelijk hoe verwarrend taal voor een kind kan zijn als hij of zij voor het eerst naar school gaat:

“Nu moet Sjoerd voor ons gaan lezen”,
zegt de juf en loopt naar Sjoerd toe,
en dan, zonder iets te zeggen,
gaat Sjoerd languit voor haar liggen…

(uit: En de minister sit yn ‘e jister – Sjouk Koopmans)

Sjoerd heeft “gaan lezen” begrepen als “gean lizzen” = ga liggen in het Fries.

Zelf maakte ik zulke situaties ook mee toen ik voor het eerst naar de lagere school in mijn geboortedorp in Friesland ging. Op de kleuterschool mochten we nog Fries spreken, maar op de lagere school was Nederlands verplicht. De meeste kinderen leren overigens vlot tweetalig te zijn en pakken het Nederlands snel op.

Toen ik in 1973 als leerkracht op een lagere school in het centrum van Zaandam ging werken had ik in mijn klas een aantal kinderen waarvan de ouders uit Turkije, de Kaapverdische Eilanden en Marokko kwam. In Friesland was geen werk voor net afgestudeerde leerkrachten. In Zaandam werden extra leerkrachten gevraagd, omdat er veel kinderen door het recht op gezinshereniging met hun moeder bij hun vader in Nederland mochten komen wonen. Met het kinderversje van Sjouk in mijn achterhoofd besloot ik Turks te gaan leren. De meeste “buitenlandse” kinderen op onze school kwamen uit Turkije en spraken Turks of Koerdisch.

Rond 1994 gingen we op onze school aan de slag met het onderwijsvoorrangsbeleid en probeerden een zinvoller invulling te geven aan het woordenschatonderwijs en NT2 (Nederlands als tweede taal). Het onderwijsvoorrangsbeleid had als doel onderwijsachterstanden bij zowel autochtone als allochtone kinderen op tijd te signaleren en aan te pakken. Bij ons op school had 45% van de leerlingen problemen met de aangeboden leerstof. Tijdens cursussen leerden we dat woordkennis het fundament voor verdere taalverwerving is. Daarnaast leerden we dat het een feit is dat bij leerlingen die al veel woorden kennen de woordenschat zich sneller en sterker uitbreidt dan bij leerlingen met een geringe woordenschat. In het taalonderwijs wordt dat “het matteüseffect” genoemd. Je kunt het de sociologische variant van “de rijken worden rijker en de armen worden armer” noemen.  Het woord verwijst naar een tekst uit het Nieuwe Testament (Matteüs 25: 29). We gingen vooral meer aandacht besteden aan kinderen met een geringe woordenschat.

De resultaten van alle kinderen werden beter en onze school kwam langzaam uit een neerwaartse spiraal. Voor de inspectie bleven we voldoende presteren. De Orkaan vermeldde onlangs dat er momenteel in Zaanstad vier scholen zijn die volgens de inspectie zeer zwak presteren en in Friesland vijf scholen. In de praktijk blijkt dat op scholen, die onder verscherpt toezicht van de inspectie komen te staan, al vrij snel verbeteringen te zien zijn. De scholen zijn onderzocht tussen januari en juni 2019. De leerresultaten bleken onvoldoende te zijn, opvallend zijn de slechte resultaten bij het begrijpend lezen.  Ook blijkt dat de meeste ouders vaak tevreden zijn over de sfeer op school. Het belangrijkste voor deze scholen is dat ze over voldoende leerkrachten moeten kunnen beschikken en de mogelijkheid hebben om gebruik te maken van de juiste middelen, materialen en personen. Daar schort het vaak aan. In Friesland krijgen ouders bij een geboorteaangifte in een groot aantal gemeenten, op initiatief van de Friese Provinciale Staten, een Taalkado met o.a. informatie over meertalig opvoeden en taalontwikkeling en een knuffel.

Over Anne Bijlstra

Anne Bijlstra was van 1973 tot september 2018 leerkracht op de protestants-christelijke basisschool Zaandam-West, later De Westerkim in Zaandam Oud West. Hij vroeg vanaf 1980 al aandacht voor intercultureel en inclusief onderwijs. Sommigen noemden hem ook de Friese Turk, omdat hij Turks ging leren op de Volksuniversiteit om zo kinderen met een Turkse achtergrond beter en sneller Nederlands te kunnen leren. In 2008 publiceerde hij het boek “Mijn school, mijn wereld”, waarin hij in twee delen zijn ervaringen in het onderwijs beschrijft. In de loop van de tijd gingen kinderen en ouders hem meester Oane noemen. Oane is in het Fries Anne. Oane schreef ongeveer een jaar geleden ook al een column voor De Orkaan, we hebben dan ook nu met hem afgesproken dat hij onze jaarlijkse vaste columnist is.

Anne/Oane Bijlstra – oud-leerkracht basisschool “De Westerkim” in Zaandam.

 

De foto boven, van de oude Ooievaarstraatschool komt van de Facebookpagina van Nevarij Nevrij