Zaanstad staat op de kaart. “Politie vindt messen, hamers en vals geld in schoolkluisjes Zaanstad” (AD). “Bijna 200 wapens ingeleverd bij politie in Zaanstad” (RTL). “Ook Zaanse politie luidt noodklok om jongeren met messen” (Parool).

NPO Radio1: “Gisteren nog, werden er in Zaanstad kluisjes op een middelbare school opengebroken. De vondst: drie hamers, zes messen, pepperspray, een taser, vals geld en illegaal vuurwerk.”

Dat ‘opengebroken’ was nieuw (en het klopte ook niet). Maar goed, 13 verboden dingen, toch wel veel. Alhoewel, is een hamer verboden? 10 dan. In duizenden kluisjes, de politie:

“Een flink aantal middelbare scholen heeft een uitgebreide kluisjescontrole gehouden. Hierbij zijn duizenden kluisjes gecontroleerd op de aanwezigheid van wapens. (…) Wij hebben tegen een aantal minderjarige verdachten proces-verbaal opgemaakt.”

Een aantal, hoeveel zijn er dat? Hoeveel kluisjes precies? We vroegen het aan Gerbrand de Lange en Betty van Nieuwenhuizen van het college van Bestuur van het Openbaar Voortgezet Onderwijs (OVO) in Zaanstad:

“Er zijn bijna 8-duizend kluisjes gecontroleerd. In deze kluisjes zijn 3 voorwerpen aangetroffen die strafbaar zijn. We zijn er natuurlijk van geschrokken dat er voorwerpen zijn gevonden. Die horen niet thuis in een kluisje en niet thuis op school. We praten daar al regelmatig over met de leerlingen en hebben ook ouders opgeroepen dat met hun kinderen te doen.”

Dus “3 voorwerpen aangetroffen die strafbaar zijn”. De kop “grootscheepse kluisjescontrole levert weinig op” was natuurlijk ook een optie geweest.

Softies en hardliners

De discussie over preventief fouilleren wordt vaak ideologisch gevoerd: de ‘softies’ tegen ‘hardliners’. Er zijn partijen die elke dag wel in heel Zaanstad preventief willen fouilleren, hard optreden… De tegenbeweging is zwak, en zo’n standpunt is riskant. SP en GL hebben vragen gesteld maar voor je het weet wordt je weggezet als goedprater, wegkijker of knuffelaar.

Je kan natuurlijk ook zo’n actie op z’n effectiviteit beoordelen, is zoveel politie-inzet een slimme inzet van middelen? Alle agenten die bij zo’n actie aanwezig zijn, doen op dat moment geen reguliere surveillance.

We gingen rekenen: 3 op de 8000… in 0,038 procent van de kluisjes van Zaanse scholieren zat een ‘strafbaar voorwerp’… 0,038 procent. (Als we van 13 uitgaan gaat het om 0,16 procent.)

Inleveractie

Waarom de kluisjes aan een controle werden onderworpen is niet duidelijk. Vorige week was er een steekincident in een supermarkt in winkelcentrum Drielse Wetering in ’t Kalf in Zaandam waarbij een 14-jarige jongen werd neergestoken. Over de toedracht heeft de politie nog geen mededelingen gedaan. De kluisjesactie was al eerder opgezet en had geen relatie met dat incident.

Vergeleken met de kluisjescontrole was de wapeninleveractie een schoolvoorbeeld van doeltreffendheid. Zonder noemenswaardige personele inzet leverde dat bijna 200 wapens op:

“25 (nep)vuurwapens, 53 luchtdrukwapens, 16 alarmpistolen, 83 steekwapens, 5 stroomstootwapens, 13 slagwapens en anderhalve kilo munitie.”

Een flinke oogst, met veel verboden wapens, niet allemaal overigens. Luchtwapens en een groot deel van de messen mag je wel in huis hebben volgens de politie. Stiletto’s en vlindermessen zijn wel verboden.

Fouilleren

Zaanstad is in 2020 het derde halfjaar ingegaan met het toestaan van preventief fouilleren. Dat is een bijzondere maatregel die elk half jaar gemotiveerd verlengd moet worden door bepaalde gebieden als veiligheidszone aan te wijzen, in Zaandam zijn dat het centrum en Poelenburg / Peldersveld.

In 2019 zijn er 22 preventieve fouilleeracties geweest. In de twee rapportages van Zaanstad (t/m oktober 2019) worden er 17 genoemd. Kennelijk zijn er in de laatste twee maanden ook nog 5 gehouden, daarover is nog geen informatie gedeeld. Burgemeester Hamming beloofde in de beantwoording van de vragen van SP en GL de rapportage wel snel openbaar te maken.

Hamming zegt de regeling verlengd te hebben vanwege de toename van incidenten en het succes van de acties:

“Het aantal incidenten met wapens op straat is in 2019 voor het derde jaar op rij gestegen, zowel binnen als buiten het aangewezen veiligheidsrisicogebied. Tegelijkertijd worden er ook meer wapens onderschept tijdens de preventief fouilleeracties.”

Dat laatste is door het ontbreken van de evaluatie nog niet met cijfers onderbouwd. In de tussenrapportage van Zaanstad (over mei-oktober 2019) was sprake van 26 wapenvondsten (tegen 36 in het eerste halfjaar). Zes daarvan betroffen een overtreding van de wapenwet (in het eerste halfjaar ging dat om 15 gevallen).

In 2020 waren de eerste acties op dezelfde dag als de kluisjescontrole:

“Bij meerdere preventief fouilleer-acties in Zaandam Centrum en Poelenburg zijn er negen messen en een wapenstok aangetroffen. Hierbij is de drager van de wapenstok aangehouden en voor verhoor overgebracht naar politiebureau Zaandijk. De messen zijn in beslag genomen en de personalia van de bezitters zijn genoteerd. Wij hebben intensief samengewerkt met boa’s van Connexxion en de NS. Zij hebben passagiers gecontroleerd op zwartrijden.”

Wapenvrij

Burgemeester Hamming heeft gezegd een ‘messenverbod’ in Zaanstad te willen en de gemeente volledig ‘wapenvrij’ maken. Wat zo’n messenverbod aan de Wapenwet toevoegt (en of dat juridisch mogelijk is) is onduidelijk.

Hoe ‘wapenvrij’ Zaanstad wordt, moet juist uit de cijfers van Hamming blijken, en daarmee is de gemeente niet scheutig. Op eerdere vragen van De Orkaan (Over welke incidenten gaat het? Wat voor wapens zijn er precies aangetroffen? Waren die allemaal illegaal? Wat is er gebeurd met de arrestanten? In hoeveel gevallen is vervolging ingesteld?) kon of wilde de gemeente geen antwoord geven.

Bronnen: persberichten en informatie van website en sociale media politie, rapportages Zaanstad over twee periodes in 2019, vragen SP en GL en antwoorden gemeente, contact met Zaanstad. Foto is uit een video van politie over de fouilleeractie bij station Zaandam, afgelopen dinsdag.