Donderdagavond om 19.00 uur staan de Algemene Beschouwingen in Zaanstad op het programma, vaak gezien als het hoogtepunt van het ‘feest van de lokale democratie’. Elke fractie mag 5 minuten oreren, gevolgd door een kort debat. Hoewel de onderwerpen vaak breed en uiteenlopend zijn, staat vooral het begrotingsvoorstel van B&W centraal. Een tipje van de sluier: de financiële vooruitzichten zijn zorgwekkend.

Voor 2025 is de begroting nog sluitend, maar vanaf 2026 dreigen grote tekorten, oplopend tot € 18,5 miljoen in 2028. Deze financiële ‘uitdagingen’ (lees: problemen) worden veroorzaakt door onzekerheden rondom het gemeentefonds, met name door een kabinetskorting van € 2,3 miljard op de uitkering aan alle Nederlandse gemeenten samen. Ondanks een lobby, ook samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het G40-verbond van grote gemeenten, is er vanuit het kabinet geen tegemoetkoming gekomen.

Waar komt het geld vandaan?

De bijdrage uit het gemeentefonds is van levensgroot belang voor Zaanstad, met € 412 miljoen aan inkomsten in 2025. Dit vormt het grootste deel van de totale inkomstenstroom van € 793 miljoen. Daarnaast ontvangt de gemeente € 109 miljoen aan inkomensoverdrachten. Lokale belastingen, zoals de OZB, leveren € 42 miljoen op, terwijl de afvalstoffenheffing € 25 miljoen bijdraagt. Ook zijn er inkomsten uit grondzaken van € 25 miljoen en een rioolheffing van € 26 miljoen. Verder komt € 96,5 miljoen uit overige bronnen, zoals heffingen en leges. Om de begroting sluitend te maken, wordt bovendien € 57,5 miljoen uit de reserves gehaald.

De belastingen en heffingen in 2025 worden beperkt verhoogd. De OZB, afvalstoffenheffing, en rioolheffing stijgen met 2,2 procent, in lijn met de inflatie. Echter, parkeren zonder te betalen wordt flink duurder: de naheffingsaanslag stijgt met 8,5 procent, en het tarief voor een wielklem wordt fors verhoogd naar € 404,40.

Bezuinigingen

Om de begroting sluitend te maken, voert Zaanstad enkele grote bezuinigingen door. De subsidie voor funderingsonderzoek en -herstel wordt stopgezet om kosten te besparen. Ook het onderhoud van beweegbare bruggen en asfaltverhardingen wordt beperkt tot alleen essentiële reparaties. Daarnaast wordt het calamiteitenbudget voor de openbare ruimte aangescherpt, en worden gebiedsontwikkelingen anders georganiseerd om de personeelskosten te verlagen.

Het tekort wordt gedekt uit de egalisatiereserve, die bedoeld is om grote financiële schommelingen op te vangen. Door deze inzet zal de reserve echter kleiner worden. In 2024 bedroeg de totale inkomstenstroom 718,9 miljoen euro, iets lager dan in 2025. De begroting van 2024 was stabieler, mede doordat er minder gebruik werd gemaakt van reserves.

Donkere wolken vanaf 2026

‘Kabinet, trek gemeenten uit het financieel ravijn’. Met die oproep opende wethouder Stephanie Onclin dit jaar de voorjaarsnota. Nu, een half jaar later, ligt het regeerakkoord van kabinet Schoof in de Tweede Kamer. Uit de rijksbegroting blijkt echter dat het kabinet niet tegemoetkomt aan de oproep van gemeenten. Sharon Dijkstra, voorzitter van de VNG, uitte haar teleurstelling:

‘De balans tussen taken en middelen van gemeenten is nodig zodat gemeenten taken in het belang van hun inwoners goed uit kunnen voeren. Het kabinet geeft aan dat taken en middelen voor gemeenten in balans moeten zijn, maar maakt dat nog niet concreet.’

De vooruitzichten voor 2026-2028 zien er bijzonder zorgelijk uit, met grote financiële tekorten op de horizon. Vanaf 2026 presenteert de gemeente een niet-sluitende begroting, zoals de VNG ook adviseert, waarbij de tekorten oplopen tot 18,5 miljoen euro in 2028.

‘Dit is ook een signaal aan het Rijk: de grote tekorten zijn onaanvaardbaar en niet zonder zeer ingrijpende maatregelen op te vangen.’

Buurthuizen, zwembaden, OZB..

In het zwartste scenario na 2025 overweegt de gemeente enkele ingrijpende maatregelen om de financiële tekorten aan te pakken. Ten eerste zullen er mogelijk subsidies worden gekort op gemeenschappelijke regelingen en voorzieningen, zoals buurthuizen. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat zwembaden en andere publieke voorzieningen worden gesloten. Om de inkomsten te verhogen, wordt een verhoging van de OZB en parkeertarieven overwogen, en kunnen preventieve activiteiten, zoals armoedebestrijding, het voorkomen van tienerzwangerschappen en WMO-ondersteuning, beperkt of stopgezet worden.

Zaanstad wil voorkomen dat het zo ver komt, maar bereidt zich wel voor op dit scenario. De hoop is dat het Rijk tegemoetkomt aan de oproep van gemeenten voor een eerlijke vergoeding voor de taken die zij uitvoeren, zodat deze harde maatregelen niet nodig zullen zijn.

Benieuwd naar de algemene beschouwingen en de (waarschijnlijk) kritiek van de raadsleden op het financiële vooruitzicht vanaf 2026? Kijk dan donderdagavond via de website van de gemeente Zaanstad.

Vanaf 19.00 uur worden ze daar live uitgezonden (de link is nog niet gepubliceerd door Zaanstad; deze volgt later).

Door: Nick Boeske. Info: Raadsvoorstel Begroting 2025-2028 en eerdere artikelen. Grafiek: Begroting 2025-2028. Foto: De Orkaan.