Jaaaa, de kop is eraf! Het eerste advies van de (in)formateurs Job Cohen (oud-burgemeester van Amsterdam) en Geerten Boogaard (Bijzonder Hoogleraar Universiteit Leiden) is binnen.

De twee zwaargewichten zijn ingevlogen om de formatie van een frisse coalitie vorm te geven, en ze zijn op streek.

Woorden als ‘constructief’, ‘positief’, ‘prettig’, ‘kundig’ en ‘dankbaar’ ontbreken niet in het begeleidende persbericht dat wij zojuist ontvingen. DZ en SP lijken hierbij af te haken (maar spelen vanzelfsprekend constructief’, positief en kundig nog wel een rol…)

Blij-gemutst plaatsen we het persbericht dus 1:1 (spoiler alert: ‘Een scenario dat op korte termijn de meeste stabiliteit lijkt te bieden is het toevoegen van GroenLinks en VVD aan het college in de huidige vorm..’)

Inleiding

Voor de zomer is in Zaanstad een politiek-bestuurlijke situatie ontstaan waarbij de huidige coalitie haar meerderheid in de gemeenteraad heeft verloren. De gemeenteraad heeft de huidige coalitie van PvdA, ROSA, D66, CDA en ChristenUnie op 8 juli via een motie de opdracht verstrekt om: “op zo kort mogelijke termijn met alle andere partijen gesprekken te gaan voeren om te zoeken naar gedragen oplossingen en het resultaat van deze gesprekken terug te koppelen aan de raad.”

Na de oriënterende gesprekken hebben de volgende negen partijen hun bereidheid tot deelname aan een nieuw college uitgesproken: PvdA, ROSA, D66, CDA, ChristenUnie, VVD, GroenLinks, SP en DZ. Met deze partijen zijn individuele verkennende gesprekken gevoerd onder leiding van de informateurs, Job Cohen en Geerten Boogaard. In deze gesprekken zijn met name over de volgende thema’s vragen gesteld:

1. de mogelijkheden en onmogelijkheden (beleidsinhoudelijk, onderling vertrouwen, persoonlijke stijlen, ed) van de samenwerking tussen de negen partijen.
2. de mogelijke portefeuilleverdeling en de ruimte om daarin te bewegen
3. de uitvoering van het amendement: “1 fte wethouder minder”

De opdracht voor de informateurs is te komen met een advies voor uitgangspunten en scenario’s voor het vervolg.

Uitgangspunten

In de gesprekken zijn de volgende uitgangs-punten door een meerderheid van de partijen genoemd en dienen als leidraad voor het vervolg:

• het belang van de bestuurbaarheid van de stad en de bestuurlijke continuïteit voor de partners in de stad;
• op zoek naar een zo groot mogelijk meerderheid in de raad voor het waarborgen van de stabiliteit van het college;
• zo snel mogelijk een nieuw college zonder grote koerswijzigingen in visies of beleid;
• het leggen van nieuwe accenten binnen het coalitieakkoord zonder grote financiële consequenties.

Scenario’s

Tijdens de gesprekken zijn verschillende scenario’s verkend die hebben geleid tot een tweetal scenario’s die de informateurs kansrijk achten.

Scenario 1: Een brede coalitie van negen partijen

Een brede coalitie van negen partijen biedt een kans om op een andere manier politiek te bedrijven en de mogelijkheid om richting de volgende bestuursperiode toe te werken naar een raadsbreed akkoord. Dit scenario vraagt om een gezamenlijk te ontwikkelen visie over de toekomst van Zaanstad, een coalitieakkoord op hoofdlijnen, groeiend onderling vertrouwen en wethouders die meerdere partijen vertegen-woordigen. Het huidige coalitieakkoord kan op hoofdlijnen als uitgangspunt dienen met een aantal essentiële aanvullingen van de drie toetredende partijen. De huidige coalitie staat open voor aanvullingen op het coalitieakkoord. Ingewikkelder bij dit scenario ligt de portefeuilleverdeling en het raadsbesluit om het aantal wethouders tot 6 fte te beperken. Bovendien kost het realiseren van dit scenario ongetwijfeld meer tijd dan het volgende scenario.

Scenario 2: Een meerderheidscollege van zeven partijen

Een scenario dat op korte termijn de meeste stabiliteit lijkt te bieden is het toevoegen van GroenLinks en VVD aan het college in de huidige vorm – wat mede is ingegeven doordat de SP de informateurs heeft laten weten niet samen met de VVD een coalitie te willen vormen. Het coalitieakkoord vormt een basis van gemeenschappelijkheid tussen de partijen en kan uitgebreid worden met wensen van GroenLinks in het bijzonder op het gebied van klimaat en duurzaamheid. Daarnaast, maar tegelijkertijd,  maakt de huidige coalitie met SP (op het gebied van sociaal beleid, wonen en buurthuizen) en DZ (op het gebied van cultuurverandering in de gemeentelijke organisatie) concrete en stevige afspraken, waardoor het onderling vertrouwen de tijd krijgt om te groeien en ervaring wordt opgedaan met het werken met wisselende meerderheden. De SP en DZ verbinden daarmee zich niet structureel aan het college en haar programma, maar kijken per onderwerp in positieve zin naar een mogelijke samenwerking. Het nakomen van deze afspraken biedt aanknopingspunten voor een wezenlijk andere aanpak in een volgende raadsperiode.

Advies voor vervolg

Het eerste scenario is moeilijker te realiseren dan het tweede, met name t.a.v. de portefeuille-verdeling en aanpassing van het coalitieakkoord. Deze kwesties zullen van invloed zijn op de voortgang van de vorming van een nieuw college – reden voor de informateurs om, gegeven de opdracht van de raad en de daarbij gestelde uitgangspunten, een voorkeur uit te spreken voor het tweede scenario.

De informateurs adviseren de fractievoorzitters de uitgangspunten en eerste conclusies uit de verkennende gesprekken te presenteren in de raad en een transparant debat te starten om ruimte te vinden voor de uitwerking van één van de scenario’s.

Job Cohen en Geerten Boogaard

17 september 2019