100 jaar geleden bouwde de ‘Coöperatieve Woningbouwvereeniging Volkshuisvesting’ de eerste 72 woningen in de Bloemenbuurt in Koog aan de Zaan.

Dat ging niet zonder slag of stoot. Beschuldigingen over verdwenen bakstenen leidden uiteindelijk tot het aftreden van een wethouder.

Door Giljam Klijn

In de jaren twintig en dertig werden nog eens een kleine 100 woningwetwoningen in de Bloemenbuurt Koog aan de Zaan gebouwd met als architecten Gulden en Geldmaker. De woningen zijn nu eigendom van Parteon.

In Koog aan de Zaan kwamen op 25 maart 1919 een vijftiental mensen bijeen om de Coöperatieve Woningbouwvereeniging ‘Volkshuisvesting’ op te richten.

Dat was niet de eerste woningbouwvereniging in Koog aan de Zaan. In 1910 hadden notabelen als burgemeester Maarschalk en fabrikanten T. Duyvis Egzn. en E. Honig woningbouwvereniging ‘De Woning’ opgericht. De Woning had in 1913 25 woningen aan de Zuiderkerkstraat gebouwd. De bestuurders van De Woning hadden ongetwijfeld goede bedoelingen, maar arbeiders wilden zelf aan het roer staan, dus daarom richten deze in 1919 hun eigen woningbouwvereniging op.

Volkshuisvesting

De sociaaldemocratische politieke partij SDAP deed het goed bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1919. Van de SDAP-gemeenteraadsleden in Koog aan de Zaan waren allemaal op één na bestuurslid van Volkshuisvesting, dus dat hielp bij de besluitvorming in de gemeenteraad.

In juli 1919 ging de gemeenteraad akkoord met de bouw van een eerste fase van 34 woningen aan het Troelstraplein, de Rozenstraat, Anjelierstraat en Vioolstraat, al snel gevolgd door de bouw van 18 en daarna nog eens 20 woningen aan Bloemstraat, Tulpstraat en Zuideinde.

Troelstraplein 1935 (Gemeentearchief)

De precieze datum van de eerstesteenlegging kennen we niet. In de notulen van de algemene ledenvergadering van 5 maart 1920 lezen we dat het bestuur niet aanwezig was bij de eerstesteenlegging. Dat levert kritiek op, waarop voorzitter Graftdijk zegt dat het bestuur zich niet met deze ceremonieën kan bezighouden, omdat het de vereniging centen kost. Bij de overhandiging van de eerste sleutels van zes woningen aan de Anjelierstraat in december 1920 zijn wel enkele autoriteiten aanwezig.

Nog steeds zijn deze 72 woningen met een fraaie architectuur te bewonderen.

Verdwenen stenen

Een paar jaar later is er gedonder. In de Telegraaf van 2 mei 1923, vlak voor de verkiezingen van september 1923 staat dat er ook in te Koog aan de Zaan sprake is van een woningbouwkwestie (net als eerder in Zaandijk). Er werden vraagtekens bij de integriteit van de arbeiders-woningbouwvereniging gezet.

Er zou met geld worden gesmeten, de boekhouding was slecht in orde, de bestuurders kregen salaris. Men sprak van een tekort van fl. 60.000. De stenen die in het opzichtersdagboek worden verantwoord, kloppen niet met de aantallen op de weekstaten. Er zouden 200.000 bakstenen zijn verduisterd. Dit is op basis van onderzoek van enige leden van de gemeenteraad, die niet tot de SDAP behoorden.

Bericht in De Telegraaf (verschil tussen Koog en Zaandam was toen ook al lastig.)

Een commissie van onderzoek werd ingesteld. In maart 1924, dus na de verkiezingen, pleit een onderzoeksrapport Volkshuisvesting vrij van fraude of zelfverrijking. Alle bakstenen zijn weer terecht en in de bouw verwerkt. Alleen had de regering nog kritiek dat met subsidie ledikanten zijn aangeschaft. Volkshuisvesting vond dat een goede besteding, maar zou het niet meer doen.

De uitslag van het onderzoek werkte als een boemerang, omdat één van de critici uit de gemeenteraad nu wethouder was. Deze moest aftreden en de SDAP kon weer wethouders leveren. Alle seinen stonden op groen: Volkshuisvesting kon weer bouwen, de gemeente gaf krediet en in 1925 werden 10 woningen aan de andere kant van de Tulpstraat gebouwd en in hetzelfde jaar 14 woningen en een winkel in de Breestraat en de andere kant van de Rozenstraat.

Gulden en Geldmaker

Ook later in de jaren twintig en begin jaren dertig bouwde Volkshuisvesting nog bijna 100 woningwetwoningen in de Hyacint-, de Narcis-, de Maria-, de Emma- en de Julianastraat en de Parallelweg. Ook met als architecten het architectenbureau Gulden en Geldmaker, wel wat saaier van architectuur dan de eerste 72 woningen, maar deze architecten staan in de architectuurwereld ook niet bekend om hun bijzondere architectuur, maar wel om hun goede indeling, waar je als bewoner uiteindelijk meer aan hebt.

Aankondiging aanbesteding, 1933

Ook de andere woningbouwvereniging De Woning bleef bouwen in de Zuiderkerkstraat e.o., zodat er in Koog aan de Zaan voor de oorlog aanmerkelijk meer woningwetwoningen zijn gebouwd dan in Zaandijk. Goede samenwerking met de gemeente is een belangrijke voorwaarde om woningwetwoningen tot stand te brengen, zo leren we.

De Woning en Volkshuisvesting fuseerden in 1968. Na nog enige fusies zijn de woningen nu eigendom van Parteon.

In de ‘Cultuurhistorische inventarisatie en waardering; Sociale woningbouwwijken 1900-1945’ van Zaanstad (2019) is het volgende te vinden over de buurt:

De Bloemstraat gaf toegang tot de buurt. In het midden van de wijk was een plantsoen ingetekend. Dit is kenmerkend voor de wijkjes van Gulden en Geldmaker waar altijd groen in centraal in de wijk aanwezig was. Van oorsprong was het een zeer weelderig plantsoen.

De architectuur is herkenbaar als van Gulden en Geldmaker met de markante mansardekappen met forse overstekken, mee ontworpen dakkapellen, roedenverdeelde ramen en oog voor detaillering.”

De foto helemaal boven komt uit het gemeentearchief (1961). De Orkaan maakte op dezelfde plek opnieuw een foto. Nog steeds spelen er kinderen op het plein.

Onder: Troelstraplein nu (foto’s: De Orkaan).