Speciaal om het wonder van Sint Nicolaas van dichtbij te zien, reisde Martin Rep dit jaar naar de Italiaanse havenstad Bari.
Het bezoek aan de crypte eindigde met een liedje voor de sint.
Door Martin Rep
Sint-Nicolaas, de enige echte, heeft een kleurtje.
Een beetje verbaasd kijk ik naar het beeld dat hier staat, op een paar meter van zijn marmeren graftombe.
Alles klopt. Zijn staf, zijn rood met gele mantel, hij lijkt zelfs zijn grote boek in zijn hand te houden. Nou ja, àlles… hij heeft geen mijter op zijn hoofd. In plaats daarvan heeft hij een aureool; staat ’m wel zo goed eigenlijk.
En dat kleurtje natuurlijk.
En, klein detail: Sint-Nicolaas, lieve kindertjes, is niet jarig op 6 december. 6 december is zijn sterfdag.
Geloof je het niet? Maar waar zouden ze het beter weten dan hier in Bari, de Zuid-Italiaanse stad waar zijn stoffelijke resten worden bewaard?
Dat kleurtje zal niet iedereen lekker zitten. Dat zijn knecht Zwarte Piet een kleurtje heeft, vinden veel mensen al erg genoeg. In plaats van schoensmeer of zwarte schmink krijgt Piets gezicht daarom tegenwoordig steeds vaker een paar oppervlakkige vegen roet, is het lichtbruin geschminkt of heeft het een gezellig stroopwafelmotief gekregen. Bij de intocht in Zaanstad op 17 november zijn roetvegen de dresscode. Al is het de vraag of alle Pieten zich daaraan zullen houden.
Hak van de laars
Dicky en ik zijn speciaal naar Bari gereisd voor het feest van Sint-Nicolaas. Dat wordt daar elk jaar uitbundig gevierd. Uit heel Italië, maar ook van ver daarbuiten, reizen tienduizenden gelovigen en toeristen naar de hoofdstad van de regio Apulië (Puglia, zeggen de Italianen) om de heilige Nicolaas te vereren. We hoeven er het sinterklaasfeest thuis niet voor te missen, want het Sint-Nicolaasfeest in Bari wordt gevierd op 7, 8 en 9 mei.
Apulië is een prachtige streek. Het is de zonovergoten hak van de Italiaanse laars, die loopt van het natuurgebied Gargano in het noorden, de ‘spoor’ van de laars, tot Leuca, het puntje van de hak in het zuiden. Vanwege de te verwachten drukte hebben we vanaf onze verblijfplaats Monopoli (!) de trein genomen naar Bari. Recht tegenover het station begint een chique winkelstraat. Als je steeds rechtdoor loopt, beland je vanzelf in het oude stadscentrum. Opeens sta je dan voor de witte basiliek die genoemd is naar San Nicola.
Wat doet Sint-Nicolaas in vredesnaam hier in Bari? Hij heeft in heel zijn leven, dat zich afspeelde tussen het jaar 280 en 342 of 352 na Christus, geen stap in Italië gezet. Hij woonde en werkte in Klein-Azië. Klein-Azië is de naam die de Romeinen bedachten voor dit deel van hun rijk, dat grotendeels overeenkomt met het huidige Turkije. Laten we het dus maar eerlijk zeggen: Sinterklaas is gewoon een Turk. Een Turk met een kleurtje. Nou en?
Wonderdoener
Nicolaas was bisschop van Myra, tegenwoordig een dorpje in de buurt van toeristenoord Antalya. De wonderen en goede werken die Nicolaas deed, doen niet onder voor die van Jezus. Wikipedia en tal van andere bronnen vermelden er vele. Hij redde mensen van de doodstraf. Was misschien niet eens nodig, want hij kon net zo makkelijk doden weer levend maken. Hij gooide geldbuidels in de schoenen (!) van een arme drommel, zodat die zijn dochters een bruidsschat kon geven. Tijdens een hongersnood in zijn standplaats Myra herhaalde hij het wonder van Jezus, die een hele menigte voedde met vijf broden en twee vissen: Nicolaas vermenigvuldigde zakken graan. En ga zo maar een tijdje door.
Geen wonder dat de naam en faam van de goedheiligman zich door de hele christelijke wereld verspreidde, van Rusland tot West-Europa. Na zijn dood nam dat alleen maar toe. Maar toen Myra, waar zijn gebeente rustte, in de elfde eeuw een islamitische heerser kreeg, begonnen de christenen zich zorgen te maken over de bereikbaarheid van de heilige relieken. Kooplieden uit Bari en uit Venetië besloten ze te stelen en naar hun eigen stad over te brengen, op het goed katholieke Italische schiereiland. Bari won de race met Venetië, en dat heeft de stad geen windeieren gelegd. Sindsdien komen pelgrims van heinde en verre om de basiliek, maar vooral de crypte, te bezoeken. De bevolking vaart er wel bij.
Het feest van de translatie
Vandaag behoren Dicky en ik tot de pelgrims die op de Sint-Nicolaasprocessie afkomen. In de basiliek is niet veel te zien van het naderende feest, maar als we afdalen in de crypte, is dat wel anders. Tientallen mensen hebben er plaatsgenomen. Ze hebben alleen maar oog voor de tombe, het altaar en het beeld van San Nicola. Over enkele uren zal dat beeld uit de crypte worden gehaald en naar een boot worden gebracht, want vandaag begint het 931e feest van de translatie, waarbij het overbrengen van de relieken van de heilige wordt herdacht. Om te herdenken dat de resten van de sint met een zeilschip – het was ver vóór de tijd van de stoomboot – naar Bari reisden, wordt het beeld van Nicolaas op een boot gezet, die een korte tocht over de Adriatische Zee zal maken. Tegelijkertijd zal de stad veranderen in een grote kermis, rondom de processie die elke Hollandse sinterklaasoptocht verre in de schaduw stelt.
Voor ons calvinistische Hollanders is het moeilijk te bevatten wat zich in de crypte afspeelt. Er heerst een gewijde sfeer. Op de tombe liggen bloemen, misschien ter gelegenheid van het feest. Een jonge vrouw met tranen in de ogen knielt voor het hekwerk dat voor de tombe is aangebracht (foto boven). Ze slaat een kruis en reikt met haar hand naar de marmeren tombe waarin de sarcofaag van San Nicola zich bevindt. Een zwerver met een rugzak knielt naast haar neer en begint te bidden. Anderen slaan een kruis en vouwen de handen. In de banken zitten mensen te bidden en met hun smartphone alles te fotograferen. Niemand stoort zich aan het onophoudelijke flitsen. Dicky legt de zich naar de tombe uitstrekkende handen vast )foto onder). Het verwondert me dat geen entree wordt geheven voor de crypte, maar dat wordt ruimschoots goedgemaakt door de gaven van de gelovigen. Voor beelden en iconen van Sint-Nicolaas bevinden zich handig met plexiglas afgeschermde vakken waarin heel wat papiergeld ligt, Dicky ziet zelfs biljetten van 100 euro.
Sint op de Burcht
Met het sinterkaasfeest zoals ik het me herinner uit mijn jeugd in Zaandam, of zoals we het elk jaar op tv zien, heeft dit heel weinig te maken. Op de Burcht stond ik als kleine jongen met mijn moeder lange tijd in de koude te wachten tot eindelijk de sleepboot van de Sint voorbij het Eiland zichtbaar werd en aan de Loswal afmeerde. Na enkele onverstaanbare toespraken over de hoofden van de kinderen heen (“Het gemeentebestuur heeft óók een verlanglijstje voor de Sint”) was het eindelijk zo ver: de Pieten gingen pepernoten strooien. Ik drukte een van hen mijn verlanglijstje in de hand.
Geen pepernoten of snoepgoed hier in de crypte, laat staan dat een cd-speler sinterklaasliedjes laat horen. Toch voel ik de behoefte opkomen een Nederlands eerbetoon aan de heilige te brengen. Heel zachtjes, niemand mag het horen, zing ik binnensmonds ‘De zak van Sinterklaas’. De sint zou het vast wel gewaardeerd hebben.
Het feest van Sint-Nicolaas hier in Bari begint straks met een heilige mis, die anderhalf uur gaat duren. Daarna pas begint de eerste processie. We hebben het warm, we zijn moe en besluiten dat niet af te wachten. We hebben er niet zo veel behoefte aan tussen duizenden dringende mensen te staan.
Bari TV
Een paar uur later, terug in ons vakantieappartement, zien we op de lokale zender Bari TV een reportage van de processie. Een geestelijke zit in de studio en antwoordt op de vragen die de druk kwebbelende presentatrice stelt over de achtergronden van het feest. Een vrouwelijke collega staat tussen de mensenmenigte in de straat en vraagt de bezoekers of ze een paar wonderen van Nicolaas kunnen opnoemen. Het geheel doet me denken aan de uitzendingen van Gelderland TV, waar elk jaar wanhopig nieuwe invalshoeken moeten worden bedacht om de Nijmeegse Vierdaagse op een originele manier te verslaan.
Ik denk nog maar eens aan de koude decemberdagen uit mijn kinderjaren in Zaandam, toen ik heilig in sinterklaas geloofde en vol spanning toeleefde naar het heerlijke feest vol geheimzinnigheid en cadeautjes. Het mysterie rond de goedheiligman is allang uit mijn leven verdwenen, maar hier leeft het nog volop voort, al is het op een heel andere manier.
En voor niemand van die duizenden mensen hier in Bari is dat kleurtje of de afkomst van de heilige Nicolaas een probleem. Misschien is dat de les die de goedheiligman, 1666 jaar na zijn dood, ons nog kan leren.
SAN NICOLA OP YOUTUBE
Lees hier alles wat Martin Rep ooit op De Orkaan schreef.
Sint Nicolaas was een Griek. Het gehele westen van Anatolië was destijds Grieks. Sinterklaas een Turk noemen laat net zo weinig historisch besef achter dan wanneer je Chief Big Foot Iers zou noemen
Het verslag van Martin ging toch over Klaas? Niet over Piet. Klaas was gewoon door het reizen lekker gekleurd.
En de Turken moesten gewoon nog komen. Maar dat weten we achteraf. Dito verhaal met Pieten. Het oost Romeinse Rijk was tamelijk veelkleurig. Nou en?
Als inwoner van Klein Azië zal hij zeker niet lelieblank en blauwogig zijn geweest, vermoedelijk meer zoals de huidige inwoners van de regio. Op basis van de in Bari aanwezige botten is door onderzoekers ooit een gezichtsreconstructie gemaakt, die een idee geven hoe hij eruit gezien kan hebben ....
http://leonardrutgers.nl/sint-nicolaas-bischop-van-myra/
(zulks natuurlijk onder de aanname dat het de juiste botten zijn)
Als ik luister naar de mensen die moeite hebben met Zwarte Piet, dan is ligt hun probleem niet in het feit dat hij 'een kleurtje' heeft - 'een kleurtje' hebben we tenslotte allemaal. Het probleem is dat witte mensen zich zwart schminken en vervolgens een malle knecht spelen.
Ik denk dat iedereen wel Piet kan spelen. Maar misschien zou dat beter gedaan worden met de eigen huidskleur gewoon zichtbaar, of op zo'n manier dat er geen karikatuur op basis van ras wordt gemaakt.
Dus dan kan het kind gelijk zien dat klaas en piet onderdeel uitmaakt van een sprookje, want hij of zij herkent natuurlijk vrij vlot de oom, buurman, kennis, marktkoopman etc. Is dat wat je bedoelt met eigen huidskleur. Overigens verandert er niets aan je eigen huidskleur als je je huid insmeert met een of andere kleur. Waarom toch die gevoeligheden bij het kleuren van de huid. Hoor ik ze nooit over als men de kleur van het haar verandert.
In mijn jongste jaren herkenden wij ook gewoon wie er onder de schmink zat, de bovenmeester, , of juffen van de hogere klassen.
Zo raakten wij van het geloof af.De stem dat was ons aanknooppunt in deze. #pro roetpiet en evolutie van "tradities"
Ik denk dat het ermee te maken heeft dat huidskleur een aanknopingspunt voor racisme is, meer dan haarkleur. Veel mensen denken dat je aan huidskleur kunt zien tot welk 'ras' iemand behoort en dat dat wat zegt over identiteit. Ze hebben hun conclusies al klaar. Vanuit die optiek vind ik het niet vreemd dat we geen grappen maken over huidskleur. En ga ik mijzelf dus ook geen zwart gezicht geven.
Maar als de insteek is dat Piet niet herkend mag worden, dan denk ik dat er een heleboel alternatieven zijn te verzinnen voor Zwarte Piet. Een zinvol compromis is blijkbaar binnen handbereik. Ik lees vaak dat mensen af willen zijn van het gezeur. Er zijn dus manieren waarop dat kan.
Zou Sinterklaas vergezeld worden door Hans Trapp of Ruprecht, dan hadden we geen discussie gehad. Het gaat dus niet om de kleur, het gaat om de racistische karikatuur die Zwarte Piet geworden is.
Wat een fijn verhaal weer! Even een bescheiden opmerking: volgens mij was Sinterklaas geen Turk. Er was in de 4e eeuw na Chr namelijk nog geen "Turk" in het huidige Turkije te bekennen. Dat gebied was toen Grieks en de Turkse stammen leefden een stuk verder naar het oosten. Pas vele eeuwen later trokken ze naar Klein-Azië, het huidige Turkije.
Ik vind dit toch een dubieuze kop voor het artikel. Sint Nicolaas was inderdaad een waarschijnlijk Griekssprekende inwoner van het Romeinse Rijk. Van Turken is pas 700 jaar later sprake. De pijnlijke uitruil van Turkse en Griekse inwoners tussen beide landen in de twintigste eeuw (en de pijnlijke geschiedenis tussen beide landen) laten we maar even buiten beschouwing.
De titel is effectbejag, meer kan ik er niet van maken.
Inderdaad...
"Sinterklaas is gewoon waarschijnlijk een Griekssprekende inwoner van het Romeinse Rijk die destijds in het huidige Turkije woonde met een kleurtje. Nou en?"
was een stuk beter geweest... alhoewel...
Klopt wel. Nicolaas werd geboren als een Romein en was wellicht Grieks sprekend (Grieks was de voertaal in een groot deel van het oosten van het Romeinse Rijk). Turken (eerst Seldsjoeken, later Ottomanen) kwamen pas vanaf de 10e eeuw naar het westen. In de 11e eeuw werden zijn botten meegenomen naar Italië (Bari heeft de oudste "rechten", maar Venetië heeft ook een claim), omdat het Romeinse (of Byzantijnse) Rijk steeds meer grondgebied verloor aan Arabieren en Seldsjoeken. Alhoewel: er schijnt ook enige twijfel te zijn of de Italianen wel het juiste graf hebben geopend ....
Wel een heel mooi verslag, Martin. Integer. En met veel gevoel voor religie en onze gebruiken geschreven. Bedankt. Het haalt de kou een beetje uit de lucht.....