Niet met Amsterdam. Niet met Zaanstad. Wat ze in Oostzaan niet willen is duidelijk. Vanavond praten de gemeenteraden van Oostzaan, Wormerland en Landsmeer tegelijkertijd (maar niet gezamenlijk) over hun bestuurlijke toekomst.
Wat ze niet willen weten we wel. Maar wat willen ze dan wel? Ze willen WOL++: Wormerland, Oostzaan, Landsmeer, Waterland en Edam-Volendam.
Maar hoe realistisch is dat scenario eigenlijk?
Het grootste probleem is dat Waterland en Edam-Volendam daar nog niet over vergaderd of besloten hebben. Pas afgelopen maandag stuurde Edam-Volendam een briefje naar de gemeenteraden van Oostzaan, Wormerland en Landsmeer:
‘de gemeenteraad van Edam-Volendam heeft kennis genomen van het op 12 februari jl opgeleverde definitieve rapport door bureau &Van de Laar (…) Wij wachten de besluitvorming van uw gemeenteraden af over deze aanbevelingen en ontvangen daarna desgewenst een concrete vraag waarover wij ons dan zullen buigen.’
Niemand weet dus of ze zitten te wachten op het noodlijdende Oostzaan. Zo’n signaal is vanuit die kant nooit ontvangen. Wat voor voordelen levert het eigenlijk voor ze op? Waarom zouden ze dat in godsnaam willen?
Blind date
Als je verkering wilt, ga je eerst daten, samen uit, beetje vrijen, over de toekomst praten, samenwonen, trouwplannen maken. In Oostzaan draaien ze dat om: eerst trouwen, dan komt de rest vanzelf.
Het is een blind date. Maar dan eentje waarbij de uitverkoren huwelijkskandidaat niet weet dat ze uitgekozen is. Een prima format voor een tv-programma, een waardeloos scenario voor een fusie tussen gemeenten.
En omgekeerd: waarom zou je eigenlijk onderdeel willen worden van Volendam? Een PVV-bolwerk (42,9 procent) en de coke-hoofdstad van Europa?
Mogelijk onhaalbaar
Uit het rapport van &vandeLaar is ook helemaal niet op te maken dat de WOL++-fusie een goed idee is, in tegendeel, er staat dat ‘deze geschetste alternatieven mogelijk politiek-bestuurlijk onwenselijk en onhaalbaar blijken te zijn, bezien vanuit deze denkbare fusiepartners’. Bovendien: ‘de gemeentebesturen van de WOL-gemeenten gaan niet over de bestuurlijke toekomst van Waterland en Edam-Volendam’.
WOL++ wordt alleen als ‘krachtig, robuust en toekomstbestendig’ gezien omdat het lekker groot is: ruim 90.000 inwoners.
Oostzaan wil niet alleen fuseren met WOL++, ze willen het ook snel. B&W wil een beslissing (welke dan ook) voor de zomer. Bij WOL++ is dat godsonmogelijk. Waterland en Edam-Volendam gaan daar echt binnen de komende maanden geen besluit over nemen. (Waarom B&W dat wil is niet geheel duidelijk maar het kan natuurlijk zijn dat zij iets weten over de gemeentefinanciën dat voor anderen nog verborgen is.)
Illusie
En na de verkiezingen van maart 2026 zoals de Burgeradviesraad en B.O.C.’23 willen? Denken die nu echt dat het eerste wat de nieuwe gemeenteraden in Waterland en Edam-Volendam doen is zichzelf opheffen? Een illusie.
Een illusie die alleen maar in stand wordt gehouden door de afkeer van Amsterdam en Zaanstad, opties die in het rapport van &vandeLaar helemaal niet worden afgewezen, maar het bureau was niet ingehuurd om dat te onderzoeken. De gemeenteraden willen dat helemaal niet weten.
(O ja, in Wormerland en Landsmeer wordt ook vergaderd, als die het einde zien naderen hebben die uiteraard andere opties. Landsmeer kan maar één kant uit: naar Amsterdam. Wormerland heeft niks te zoeken bij Amsterdam, dan kunnen ze net zo goed fuseren met Goes, hun meest logische optie is natuurlijk Zaanstad, maar daar verzetten ze zich al ruim 50 jaar tegen, dus dat zit zo langzamerhand in hun DNA.)
Amsterdam
In de stukken voor de gelijktijdige vergaderingen van 26 maart is genoeg te vinden over fusie met Zaanstad en Amsterdam, maar daar wordt dus liever niet naar gekeken. Liever blindstaren op WOL++ dan reële opties overwegen.
Op 16 september en 1 oktober 2024 is al met Zaanstad gesproken. Amsterdam kwam daarna: een ambtelijk voorgesprek op 14 oktober en een bestuurlijk gesprek op woensdag 15 januari 2025.
Wie die verslagen leest kan Amsterdam (100 keer zo groot als Oostzaan) meteen wegstrepen. Die hebben er helemaal geen zin in. Burgemeester Halsema liet het over aan een wethouder en een paar ambtenaren (Zaanstad vaardigde de burgemeester, wethouder Van der Laan en gemeentesecretaris Gerda Blom af).
Het begint al goed in de Stopera: ‘Amsterdam kijkt terughoudend naar deze uitnodiging’. En het wordt steeds erger:
‘Amsterdam is niet uit op een verdere uitbreiding en wil ook niet uitstralen dat zij eropuit zijn de regiogemeenten over te nemen. Los van de uitstraling is dat in alle oprechtheid ook niet hun intentie’.
Geen dorpsraad
Amsterdam wil ook geen besluit nemen voor de verkiezingen van maart 2026 en hikt aan tegen de kosten: de fusie met Weesp heeft ook al meer gekost dan het heeft opgebracht: ‘De kosten van de fusie met Weesp zijn ontzettend hoog gebleken.’ Amsterdam raadt expliciet aan eerst elders te gaan shoppen.
Krijgt Oostzaan een dorpsraad of bestuurscommissie (zoals in Weesp): dat is ‘niet realistisch’:
‘Mocht Oostzaan toch de wens hebben zich aan te willen sluiten bij Amsterdam lijkt een verbinding met het stadsdeel Amsterdam Noord een voor de hand liggende optie’.
Dat Oostzaan een eigen ‘loket’ (steunpunt in gemeentehuis bijvoorbeeld) houdt ‘is zeer twijfelachtig’ en ‘niet realistisch’ (gaat dus niet gebeuren). Alleen een ‘klein gemeentepunt’ zou een optie zijn. Amsterdam kan niet garanderen dat de KunstGreep ‘op de langere termijn in stand blijft’.
Het goede nieuws: het Amsterdamse ‘armoede en minimabeleid is zeer goed’ en de dienstverlening is van hoog niveau. En de jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning zijn goed geregeld in de hoofdstad. Bovendien zijn OZB-tarieven in Amsterdam lager: ‘dit zou in theorie betekenen dat bij een fusie met Amsterdam de OZB met meer dan 50% zakt voor eigenaren van woningen’. (In Zaanstad is overigens een aanzienlijk hoger OZB-tarief voor niet-woningen.)
Zaanstad
Dat geldt ook voor Zaanstad waar in de gesprekken uit een ander vaatje wordt getapt: ‘de gemeenten in de regio Zaanstreek zijn met elkaar verbonden en een samengaan biedt kansen. De dynamiek in Westzaan komt overeen met die in Oostzaan.’ Maar ‘herindeling is een forse opgave’. Waar Halsema zich niet liet zien bij de gesprekken, geeft burgemeester Hamming aan ‘dat Zaanstad graag van een toekomstige uitnodiging gebruik zou maken om zichzelf te presenteren aan Oostzaan’.
Zaanstad is voorzichtig met toezeggingen: ‘het behoud van voorzieningen is een uitdaging’ en ‘harde toezeggingen’ zijn moeilijk. Oostzaan zou wel een wijkmanager kunnen krijgen maar geen eigen gebiedsmanager. Ook het subsidiëren van de belbus is lastig, dat is ‘een politieke afweging’. Het is de vraag of een gemeenteloket in Oostzaan ‘in zijn huidige vorm behouden blijft’.
Ook zijn er zorgen over ‘veiligheid en ondermijning, zeker in relatie tot de omvang van de huidige (kleinere) gemeenten in de regio. Immers, kleinere gemeenten lijken onvoldoende in staat ondermijning aan te pakken, waardoor er een waterbed effect ontstaat. Dit is een argument om een fusiestap (in welke richting dan ook) toe te juichen.’
Buurthuis
Het ‘groen en landschap’ zijn belangrijk voor Zaanstad. De gemeente zegt dat ze daarvoor expliciet de visie ‘Linten, dijken en paden’ heeft laten maken. Zaanstad schrijft dat het voor Oostzaan interessant is om een vergelijking te maken met Westzaan; ‘ook een lintdorp met een hechte gemeenschap. In Westzaan is er de Westzaanse Gemeenschap, die veel zelf doen en organiseren’.
Maar een gemeenteloket of een volwaardig steunpunt in Oostzaan is ‘niet realistisch’ volgens Zaanstad. Wel een buurthuis: ‘Als Oostzaan een dorp zou zijn binnen de gemeente Zaanstad, dan komt Oostzaan in aanmerking voor de buurthuisregeling zoals die in Zaanstad geldt’.
En ‘Zaanstad is een financieel stabiele gemeente. De expertise waarover Zaanstad beschikt kan aanzienlijk bijdragen aan het verminderen van de kwetsbaarheid en het borgen van de continuïteit. En de woonlasten in Zaanstad zijn aanzienlijk lager’.
Vanavond vergaderen de gemeenteraden, kijk hier mee met Oostzaan, Wormerland en Landsmeer (de Orkaan is er ook bij).
Door Piet Bakker. Met informatie van website Oostzaan: ambtelijke en bestuurlijke gesprekken met Zaanstad en Amsterdam, brief Edam Volendam, rapport WOL (&VanderLaar). Beeldbewerking foto: Santi Bosma (origineel van Rienk Spiekstra: Westzaan – een rare gewoonte van Zaanstad overigens om de gemeentenaam boven die van de plaats te zetten, andere gemeenten doen dat andersom).
Hoe is de besluitvorming? Ik neem aan dat het ministerie van BInnenlandse Zaken uiteindelijk de knoop doorhakt, met mogelijk ook een rol voor de Tweede Kamer. Ik kan me herinneren dat het in 1973 bloedstollend was: welke dorpen zouden deel gaan uitmaken van de nieuw te vormen gemeente Zaanstad? Het was de Tweede Kamer die toen besloot dat Wormer, Jisp en Oostzaan zelfstandig zouden blijven. Journalisten van De Typhoon en De Zaanlander zaten op de perstribune van de Tweede Kamer om heet van de naald verslag te kunnen doen van de stemming. Beide kranten hadden zelfs meerdere verslaggevers afgevaardigd, zo spannend was het. Voor De Zaanlander waren dat Han de Jong (mijn vader) en W.P. Groot.
Van de website van de Rijksoverheid: 'Het uitgangspunt van het kabinet is dat herindelingen bij voorkeur van onderop tot stand komen. Dat betekent dat gemeenten zelf besluiten tot een herindeling. In bijzondere gevallen neemt de provincie de eerste stap. Bijvoorbeeld als dit door regionale ontwikkelingen nodig is. Of als de bestuurskracht van een gemeente zo verzwakt is dat de gemeente haar taken niet meer kan uitvoeren.'
De Commissaris van de Koning is vorig jaar in Oostzaan geweest en heeft dat ook zo uitgelegd. In de praktijk ziet dat er voor Oostzaan niet zo best uit, daarom hebben ze ook zo'n haast. De financiële positie is precair en dat kan betekenen dat taken niet meer kunnen worden uitgevoerd, subsidies worden gestopt, dienstverlening wordt afgebouwd. Dan komen ze in de situatie 'verzwakte bestuurskracht' en dan kan provincie ingrijpen.
Dan heeft Oostzaan zelf veel minder in te brengen, vandaar de haast om nu zelf met een plan te komen.
Ik heb het altijd al raar gevonden dat Oostzaan niet bij de gemeente Zaanstad is betrokken. Oostzaan en Westzaan waren de eerste dorpen in de Zaanstreek die een rechtsgebied werden (Banne Oostzaan/ Banne Westzaan) en wat mij betreft wordt er een nieuwe dakkapel op het stadhuis geplaatst voor Oostzaan (en wordt de naam van de gemeente verandert in "Gemeente Zaanstreek, ZNSTRK in het kort")
Stephanie Onclin, Wethouder Financiën in haar brief van 21 Maart 2025 (oeps vergeten):
"Als buigen barsten wordt, als aanpassen niet meer kan"
"Voor Zaanstad betekent de eerder genoemde accreskorting een bedrag van 23 miljoen euro dat in 2026 minder wordt ontvangen van het rijk. Dat slaat een enorm gat in onze begroting! Het betekent dat Zaanstad veel minder kan doen voor de inwoners en/of de lasten fors zou moeten verhogen. Wij kunnen onze taken simpelweg niet meer uitvoeren met de middelen die wij hiervoor krijgen."
"Daar waar die invloed er wel is, treft dit direct onze sociale structuur (buurthuizen, sport, cultuur, openbaar groen, handhaving en lokale lasten)."
"Op korte termijn is zo’n 40 miljoen euro van onze begroting beïnvloedbaar. Een korting van 23 miljoen euro betekent dat van deze middelen méér dan de helft zou moeten worden weg"
"Als wij het tekort van € 23 miljoen willen opvangen door onze belastingen betekent dit een verhoging van de OZB van ruim 50% bovenop de inflatie. Terwijl Zaanstad al als ‘dure’ gemeente bekend staat."
Dat wordt geen buurthuis voor Oostzaan.
De hoge kosten van de annexatie van Oostzaan niet mee gerekend.
En last but not least: afgelopen maandag vergaderde de commissie Bestuur van de provincie. Memorabele uitspraken van de leden en de Commissaris van de Koning.
PS.
Amsterdam, een erfpachtgemeente verhoogt de OZB in 2025 met hoeveel %?
Vraag blijft: wat vinden de eenden?
Haha. Zijn in alle gevallen beter af.
Duidelijk verhaal van Piet Bakker. Het begrip 'functionele regio' mag nog even genoemd worden: op welke centrale plaats(en) is Oostzaan gericht? Zo kende het Zaanlands Lyceum een speciale brugklas, vol Oostzaners bv. Wellicht geeft dat aan dat Oostzaan deel uitmaakt van onze regio. De keuze voor Volendam is heel apart, alleen al vanwege de communicatie. 😁
Mooie analyse, waarom zijn armen in Amsterdam beter af dan in Zaanstad? Bv geen stadspas, geen gratis OV voor arme senioren, geen voordelige uitjes verderweg.
Waar om wordt er nooit gesproken over samengaan met Purmerend? Dat is voor Wormer geografisch gezien een logische optie.
Wel eens geprobeerd om met het OV Purmerend te halen en dan ook nog aansluitend terug? Er zijn best delen van Wormerland die wat betreft de eigen vervoersoptie beter naar Purmerend zouden kunnen maar dat geldt evengoed voor delen van Oostzaan.