Bijna niet te geloven dat dit dezelfde plek is. Molen de Gekroonde Poelenburg bestaat nog steeds, maar staat nu aan de Zaanse Schans.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt van de Beeldbank van het Gemeentearchief Zaanstad. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het Weerpad en de Gekroonde Poelenburg.

Weerpad en de Gekroonde Poelenburg

Voor de fototijdreis van deze week gaan we terug naar Zaandam waar we vanaf de Zuiddijk het Weerpad, nu Troelstralaan, zien. Het Weerpad was oorspronkelijk een Kerkepad dat vanaf de Zuiddijk naar Oostzaan liep. Oostzaan was de hoofdplaats van de Banne van Oostzaan. Het dorp is rond 1300 ontstaan. Ondanks dat Oostzaandam op de plek van de huidige Oostzijderkerk al rond 1400 een eigen kapel had, gingen er toch Oostzaandammers naar de kerk in Oostzaan, met name met Pasen en Pinksteren.

Tegenwoordig is er van het oude Weerpad weinig meer over, het gedeelte tussen de Zuiddijk en de Gouw heet sinds 1931 de P.J. Troelstralaan. Het stuk tussen de Wibautstraat en straat Poelenburg is verdwenen en in Oostzaan is de naam veranderd in Kerkstraat. Alleen het stukje tussen straat Poelenburg en de Watering heet nog Weerpad.

We zien op de oude foto het nog ongeschonden Oostzijderveld. Dit veenweidegebied strekte zich uit van de Wijdewormer in het noorden, de Zuiddijk, Oostzaan in het oosten, Noorder IJ en Zeedijk in het zuiden en de Zuiddijk, Oostzijde en t Kalf in het westen. Het Zaandamse deel van dit veld is helemaal volgebouwd. Vanaf 1901 werden aan het Weerpad de eerste woningen (de huidige nummers 21 t/m 29) gebouwd, waarna in de jaren ’30 de Bomenbuurt ten noorden van de Troelstralaan werd gebouwd.

Ten zuiden van de straat werd begin jaren ’60 de Vijfhoek aangelegd. In het verlengde van de P.J. Troelstralaan kwamen tussen De Gouw en De Weer de Vennenbuurt en tussen De Weer en De Watering Poelenburg. Rond 2003 werden de flats van het zuidelijk deel van de Vijfhoek gesloopt en kwam hier een Eilandenbuurt met straatnamen als Bermuda, Lanzarote, Madagaskar en La Palma.

De molen die we links op de oude foto zien is paltrok houtzaagmolen De Gekroonde Poelenburg, die aan en ten westen van de Gouw stond, ongeveer op de hoek van de Meidoornstraat/Taxusstraat. De windbrief van deze balkenzager is nooit gevonden, maar hij komt voor het eerst voor in het Register voor Windpachten van de Banne van Oostzaanen op 1 mei 1731. Op die dag moest voor het eerst windpacht worden betaald. Omdat de pacht altijd achteraf werd geïnd betekent dat De Gekroonde Poelenburg in 1730 werd gebouwd.

Eigenaar was Pieter Jochemsz. Poelenburg, waarmee tevens de naam van de molen is verklaard, hij moest jaarlijks F 8,00 betalen. Pieter Jochemsz. zou maar liefst 43 jaar met de molen werken. In 1772 verkocht hij De Gekroonde Poelenburg.

In de loop der jaren kreeg de molen verschillende eigenaren en in 1880 werd hij gekocht door Jan Renze Simonsz. die hem verhuurde aan Jan Prinsze die loonzager was, hij zaagde dus partijen hout in opdracht van anderen. Jan Renze Simonsz. ging in 1884 failliet en de molen werd voor F 1.900 gekocht door de Oostzaner boer Willem Alberstz. Dral. Jan Prinsze bleef huurder. Na enkele jaren kon Jan Prinsze de molen zelf kopen.

Op vrijdagochtend 11 december 1903 sloeg het noodlot toe, er brak brand uit. De molen ging reddeloos verloren, alleen de schuren bleven gedeeltelijk behouden. Jan Prinsze ging niet bij de pakken neerzitten maar kocht in 1904 de Koger paltrok De Locomotief die in 1867 of 1868 nieuw was gebouwd. De Locomotief werd afgebroken en op het erf van de verbrande molen herbouwd waar hij tot 1961 bleef staan.

In dat jaar werd hij weer afgebroken en zou in 1963 worden herbouwd op het erf van de in 1928 verbrandde pelmolen De Grootvorst aan de Kalverringdijk.

Op de oude foto zien we naar alle waarschijnlijkheid de eerste Gekroonde Poelenburg, want we zien nog geen woningen langs het Weerpad waarvan de eersten, als de gegevens van het Kadaster kloppen, dus in 1901 zijn gebouwd.

De in de jaren ’60 gebouwde woonwijk Poelenburg is naar de molen vernoemd.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2025: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, 1100 Zaanse Molens, Molendatabase.