We hebben allemaal met de stad te maken, we wonen er, we werken er, we winkelen er. Het Zaans architectuurplatform Babel organiseerde een bijeenkomst (zelf noemen ze het een ‘inspiratiesessie’) over de stad, en dan vooral over ‘stedelijke verdichting’ (hoogbouw).

De bijeenkomst in de Beatrixtoren richtte zich specifiek op de zogenaamde neuroarchitectuur, hoe de stad en de bebouwing je brein beïnvloeden. Als voorbeeld werd Inverdan – het stadscentrum van Zaandam – gebruikt. Tenminste, zo werd de avond geadverteerd. In werkelijkheid is er van het voorbeeld niet zoveel terechtgekomen.

Platte gevelziekte

Gebiedsontwikkelaar Hans Karssenberg sprak op de avond over de stedelijke verdichting. Hij is voor focus op een leefbaar stadscentrum. Hij verzet zich tegen wat hij de ‘platte gevelziekte’ noemt, waarbij blokken een onafgebroken stuk beton worden. In plaats daarvan vindt hij variatie belangrijk.

Karssenberg gebruikte in zijn verhaal allerlei verschillende voorbeelden, waaronder de wijk Merwede in Utrecht waar hij mee bezig is. Zaanstad ontbrak in zijn verhaal. Tijdens de vragenronde koppelde Karssenberg het onderwerp zelf nog even terug naar Zaanstad. Hij vindt dat de stad behoefte heeft aan een gemengde wijk met werken en wonen door elkaar heen. Bij het ontwerp van de nieuwe Peperstraat ziet hij op dat gebied gemiste kansen.

Nadruk

Karssenberg vertelde dat hij ervan uit was gegaan dat er tijdens de vragenronde naar Inverdan zou worden teruggekoppeld, dat gebeurde niet.

Robert ten Elsen, de host van de avond, zegt dat dit ten dele komt omdat een architect die zou komen om Inverdan in het gesprek te betrekken ziek was. Ten Elsen geeft toe dat hij misschien iets meer nadruk op de Zaanstreek had kunnen leggen. Verder vindt hij de avond wel geslaagd.

‘De Orkaan? O jee’

‘Toparchitect’ en voormalig Inverdan-supervisor Sjoerd Soeters was ook aanwezig. Hij was op de avond afgekomen omdat hij dacht dat het misschien interessant zou zijn. ‘O jee’, zegt hij als wij hem melden dat we van de Orkaan zijn. Toch wil hij best met ons praten. Waarom was de avond volgens hem niet aan Inverdan gekoppeld?

‘Vinden ze te moeilijk, ze hebben dat niet goed bestudeerd.’

Hij legt uit dat ‘serial vision’ heel belangrijk is geweest voor Inverdan. Dat betekent dat er elke 10-20 meter iets nieuws verrassends gebeurt. Dat maakt dat mensen graag daar wandelen. Dat hebben de mensen deze avond niet gezien, zegt hij.

Hittekaarten

Ook Frank Suurenbroek, lector bouwtransformatie aan de Hogeschool van Amsterdam was uitgenodigd als spreker. Hij vindt dat je goed onderzoek moet doen naar hoe het brein reageert op verdichting in de stad.

Suurenbroek gebruikt een serie hittekaarten uit zijn onderzoek waarin hij toont waar mensen hun aandacht naar getrokken is om te laten zien wat er nou precies in je hoofd gebeurt als je door de stad loopt.

Wat opvalt is dat, ook al wordt er gevarieerd en gemengd gebouwd, het eigenlijk overal hetzelfde is. Betonnen dozen zijn, weliswaar in verschillende kleuren, hoogtes en vormen, maar nog altijd simpele betonnen dozen.

‘Ik denk dat de huidige bouw heel veel hetzelfde is, dat komt vooral door geld. Daardoor verliezen we de kans om, bijvoorbeeld Zaanstad, te maken wat Zaanstad echt is.’

Zegt Suurenbroek. Mensen hebben de woningen zo erg nodig dat ze niet meer kritisch kunnen zijn op de leefomgeving.

‘Alles wat je produceert krijg je wel vol.’

Lawaaierige architectuur

Verder ziet Suurenbroek veel nadelen en gevaren in projectgericht werken. Hij ziet dat op het moment dat er op een specifiek gedeelte van de stad wordt gefocust, de connectie met de stad vaak wordt vergeten.

Sjoerd Soeters noemt wat Suurenbroek projectgericht werken noemt, ook wel lawaaierige architectuur zonder gezamenlijk karakter. Soeters en Suurenbroek waren het daar dus over eens. Toch was Soeters niet echt te spreken over het verhaal van Suurenbroek: ‘Veel te theoretisch, daar kan je niet zoveel mee.’

Zorgelijk

Robert ten Elsen zegt dat ook Babel het projectgericht werken een zorgelijke ontwikkeling vindt:

‘Bijvoorbeeld Zaanse Helden, daar gaat de dichtheid te ver, waardoor er weinig openbare ruimte is. Dat is geen goede ontwikkeling want het gaat heel erg uit van het perspectief van: we gaan dit stukje ontwerpen. Terwijl je veel meer vanuit een gebied zou moeten redeneren wat er past bij het karakter.’

Mening?

Die mening is verbazingwekkend, wij hebben stichting Babel leren kennen als een architectuurplatform zonder enige mening, dat zou niet hun plaats zijn. Bij de Jaap Schipper-lezing in december over stad zonder sloop onthield Babel zich van elke mening. Dat was echt niet hun rol, zij waren slechts faciliterend. Nu zeggen ze wat anders.

‘Wij hebben wèl een mening als Babel, en die ventileren we als we daar behoefte aan hebben.’

Het is nu dus de rol van Babel om hun mening te ventileren als ze dat nodig vinden. Dat betekent wel dat er een van de volgende twee dingen is gebeurd:

1. De rol van Babel is in de afgelopen drie maanden veranderd.
2. Vorige keer had de stichting geen zin om hun mening te geven en dacht zich er makkelijk van af te maken door te zeggen dat Babel nooit een mening geeft maar het gesprek slechts ‘in stand houdt’.

Ten Elsen ontkent de eerste optie, hij denkt dat het idee dat Babel geen mening zou mogen hebben een misvatting is die vorige keer wellicht in de beeldspraak zo over is gekomen. We zijn even in de archieven gedoken en Babel heeft tijdens de bijeenkomst over stad zonder sloop toch echt herhaaldelijk aangegeven dat ze altijd alleen een faciliterende rol willen spelen.

Stichting Babel vindt het dus simpelweg niet nodig om haar mening te ventileren over sloopprojecten in de stad en wel over projectgericht werken en Zaanse Helden.

Door: Marijn Kerkhoven, op basis van een bezoek aan de bijeenkomst van Stichting Babel, en eerdere berichtgeving op de Orkaan. Foto’s door: Simone Ronchetti en Marijn Kerkhoven.