Gisteren opende de fototentoonstelling: ‘Van gastarbeider naar Zaankanter.’ Die is in De Bieb in Zaandam te zien tot 28 februari. Met foto’s van verschillende generaties migranten die zich in de Zaanstreek vestigden.
Bij de opening werden toespraken gehouden en wethouder Wessel Breunesse opende het bal officieel. Turks eten en Turkse muziek ontbraken niet. De stemming was goed, met verbroedering en samenhorigheid als centrale thema’s.
Volksvereniging DİDF organiseerde deze historische tentoonstelling met hulp van het gemeentearchief, de Bieb voor de Zaanstreek en de Gemeente Zaanstad.
Van Rob Vreeken Zaankanter en correspondent van de Volkskrant in Istanbul, verscheen het boek Een heidens karwei – Erdogan en de mislukte islamisering van Turkije. Een van de twaalf hoofdstukken, ‘Turk in Zaandam, Zaankanter in Turkije’, is een tweeluik over Turkse Nederlanders in de Zaanstreek en degenen die achterbleven in Turkije. In een reeks van negen afleveringen bracht De Orkaan dit hoofdstuk.
Jam
Gazi Gulum, voorzitter van DİDF-Zaanstreek, vertelde over zijn familie. Zijn vader kwam in 1970 naar Nederland en woonde in Assendelft in een barak bij de kaasfabriek waar hij werkte. Doordat zijn vader in Nederland werkte terwijl Gazi nog niet was overgekomen, was zijn band met zijn vader niet zo sterk. Door gezinshereniging kwamen Gazi en zijn moeder een aantal jaar later ook over. Hij herinnert zich nog hoe lekker hij de Nederlandse jam vond toen hij aankwam. Wij schrijven verder onder de foto.
Werken
Nuri Karabulut, voorzitter van de landelijke DİDF, vertelde over de geschiedenis van de arbeidsmigratie. In 1964 werd een overeenkomst getekend tussen Nederland en Turkije die arbeidsmigranten in staat stelde om in Nederland te werken.
De arbeidsmigranten gingen aan de slag in bedrijven als Bruynzeel, Eurometaal en Albert Heijn. In de tentoonstelling zijn veel beelden te zien van die eerste generatie arbeiders op hun werkplek. Ook is er een foto van een rij Turkse mannen die zich in Istanbul meldden om in Nederland te komen werken. Karabulut sprak over de slechte omstandigheden waarin de arbeidsmigranten verkeerden en trok een parallel met de werkende armen van vandaag. De arbeidsmigranten van toen konden amper rondkomen, zei hij.
‘Vanaf de jaren 70 vond een ontwikkeling plaats. De oliecrisis heerste. Bedrijven moesten inkrimpen of sluiten. Dat ging gepaard met automatisering. Er kwamen ontslagrondes. Je zou denken dat zo hard werkende arbeidsmigranten geliefd zouden zijn bij de werkgevers, maar het tegendeel was waar: zij werden als eerste aan de kant gezet. Blijkbaar hadden de werkgevers genoeg argumenten om deze mensen op straat te zetten.’
Karabulut gaf aan hoeveel pijn dit de mensen destijds heeft gedaan. Volgens hem was het min of meer beleid om arbeidsmigranten de WAO in te sturen.
‘Men wilde arbeidskrachten die in staat waren om vies en zwaar werk te verrichten, maar men was vergeten dat zij ook mensen waren.’
Ook die pijn is in de tentoonstelling vastgelegd. Er zijn afbeeldingen te zien van demonstraties waarin arbeidsmigranten strijden voor werkgelegenheid.
Opening
Voordat de tentoonstelling officieel werd geopend, vertelde oud-CPN-wethouder van Zaanstad en voormalig raadslid in Wormerveer, Wim Nieuwenhuijse, over zijn herinneringen aan de arbeidsmigratie naar Zaanstad.
‘Waarschijnlijk is Wormerveer een van de eerste gemeenten waar ooit een verordening over woningen voor gastarbeiders werd gemaakt, en daar heb ik mij heel erg voor ingespannen.’
Wethouder Wessel Breunesse opende de tentoonstelling. Hij bedankte de aanwezigen voor hun verhalen en benadrukte hoe belangrijk het is om hierover gesprekken te voeren. Vervolgens trok hij het rode doek weg dat over de foto’s hing en opende daarmee de tentoonstelling. Na de opening stortten de bezoekers zich op de tentoonstelling en, natuurlijk, op het lekkere eten. Onder de foto’s schrijven wij verder.
DİDF
Nuri Karabulut vertelde dat, ondanks het beleid van de Nederlandse overheid en de bemoeienis van de Turkse overheden, mensen zich steeds meer in de samenleving gingen interesseren. Met vallen en opstaan kwamen zij, naarmate ze hier langer waren, steeds meer in aanraking met de Nederlandse samenleving. De DİDF werd toen ook opgericht.
De DİDF is de Federatie van Democratische Verenigingen van Arbeiders uit Turkije in Nederland. Zij zijn een landelijke beweging die strijden voor integratie en emancipatie, en tegen sociale afbraak. Al voordat de landelijke federatie werd opgericht in 1985, werd in 1982 de Zaanse volksvereniging gevormd. Onder de afbeelding met daarop een foto uit de tentoonstelling van een optreden tijdens de oprichting van de Zaanse volksvereniging schrijven wij verder.
Tijdelijkheid werd blijvend
Door steeds meer contact te hebben met Nederlanders begon een groot deel van de arbeidsmigranten in te zien dat ze, ondanks hun andere afkomst, met Nederlanders tot dezelfde sociale klasse behoorden.
‘Ze besloten hier te blijven. De tijdelijkheid werd blijvend. Het gast-zijn maakte plaats voor gastheer-zijn.’
Karabulut benadrukte dat het belangrijk is om bij het kijken naar mensen niet alleen te letten op iemands etnische identiteit, maar ook op identiteiten als arbeider, vrouw, scholier en mens. Volgens hem wordt dit bewust en continu over het hoofd gezien.
‘Zestig jaar na de komst van de eerste generatie gastarbeiders zijn we inmiddels Zaankanters geworden. We zijn op alle terreinen van het maatschappelijk leven betrokken bij de samenleving.’
Hoewel het bereiken van verwevenheid een lang en niet altijd makkelijk proces is, zegt Karabulut dat ze zich niet laten ontmoedigen. De fototentoonstelling is bedoeld om een beter en juister verhaal te vertellen over de arbeidsmigratie en zo een bijdrage te leveren aan de Zaanse samenleving.
Kiesrecht
Karabulut heeft zelf een achtergrond als tweede generatie arbeidsmigrant. Eerst gingen zijn ouders naar Nederland terwijl hij zelf in Turkije bleef. Hij bezocht zijn ouders voor een zomer en bleef uiteindelijk in Nederland.
‘Ik wilde dat eerst niet, natuurlijk niet. Ik sprak de taal niet en kende niemand. Ik had er natuurlijk niks over te zeggen, ik was veertien.’
Uiteindelijk is hij blij dat hij is gebleven, maar destijds had hij er moeite mee. DİDF is voor hem een belangrijke plek om actie te voeren. Ze voerden bijvoorbeeld actie voor actief en passief kiesrecht voor arbeidsmigranten. Toen zij eenmaal hadden besloten om te blijven en onderdeel te worden van de samenleving, wilden zij ook participeren in de democratie. Ze streden daarom voor een Nederlandse identiteit. Inmiddels is dat gelukt en zijn Turkse Nederlanders in alle lagen van de volksvertegenwoordiging te vinden. Daarover hangt in de tentoonstelling een artikel uit een Turkse krant.
Gazi Gulum is zeer actief binnen DİDF Zaanstad. Hij vindt het enorm belangrijk om solidariteit op te bouwen tussen mensen in de samenleving en wijst op de belangrijke rol van de vakbeweging hierin. Deze bracht mensen bij elkaar en zorgde voor verbroedering. Ze demonstreerden samen met anderen voor hun arbeidsrechten. Dat zorgde voor eenheid.
Nietsvermoedend
Een aantal nietsvermoedende bibliotheekbezoekers dwaalde verdwaasd door de bibliotheek na het zien van de grote groep samengekomen mensen. Gelukkig werden sommigen van hen nieuwsgierig naar de tentoonstelling en besloten deze te bekijken.
Herinnering
Voor veel bezoekers roept de tentoonstelling herinneringen op. Raadslid Eylem Köseoglu (PvdA) gaf aan dat DİDF een soort familie voor haar is. Ze kent veel mensen waar ze mee is opgegroeid in de zaal en op de foto’s terug. Bezoekers wijzen naar personen die ze herkennen op de foto’s of zien zichzelf staan. Oude generaties zien hun jongere zelf en jongere generaties maken contact met het verleden dat altijd deel van hen zal zijn.
De tentoonstelling is openbaar en zal tot 28 februari in de Bibliotheek in Zaandam te zien zijn. Daarna zal de verzameling ook op andere locaties getoond worden door het jaar heen.
Door: Marijn Kerkhoven, op basis van een bezoek aan de opening van tentoonstelling: van gastarbeider naar Zaankanter.
Deze en andere exposities zijn ook te vinden in onze onvolprezen Waarheen-uitgaansagenda. (klik!)
