Het is Zaanstad niet gelukt om in de eerste week van december – zoals beloofd – de evaluatie van de pilot met één toegangskaart op de Zaanse Schans naar de gemeenteraad te sturen. De resultaten van de proef die moet uitwijzen of een ‘duurzaam exploitatiemodel’ en een ‘gezonde businesscase’ voor de Zaanse Schans mogelijk is, wordt nu ‘voor eind dit jaar’ verwacht.

Het lijkt er overigens op dat de all-in-kaart niet wordt ingevoerd. Nadat alle resultaten verzameld zijn, is advies van ingenieursbureau Arcadis en het Nederlands Bureau voor Toerisme ingewonnen waarna de erfgoedpartijen de uitkomsten delen met hun achterban. De Vereniging De Zaansche Molen vergaderde gister over de uitkomsten.

Daar bleek dat slechts een vijfde van de bezoekers kon worden verleid tot het kopen van één entreekaart voor molens en musea. De conclusie was dat de all-in-card niet haalbaar is in een vrij toegankelijk gebied. Het beheersen van de drukte – een ander doel van de pilot – was maar beperkt mogelijk bleek uit de resultaten. De beperkte beschikbaarheid van parkeerplaatsen was ook een probleem.

Meetbaar

Vóór de presentatie van deze conclusies had directeur-bestuurder Katelijne Prinsenberg al gewaarschuwd dat veel mensen een hoog ‘ja dat had ik je ook wel kunnen vertellen’- gevoel zouden hebben. Maar de waarde van de pilot was vooral dat nu op een gestructureerde en meetbare wijze is aangetoond wat het speelveld is en wat de opties zijn. Het is volgens Prinsenberg aan de gemeente om de volgende stappen te bepalen.

Het ‘wenkend perspectief’ van de Zaansche Molen blijft het streven naar een bezoeker die ervan overtuigd is dat zijn bezoek wordt verrijkt door een overall ervaring en dus één kaart zou willen kopen. Plannen zullen in 2025 naar Zaanstad worden gestuurd. Op de druk bezochte ledenvergadering werd ook bekend gemaakt dat 2024 waarschijnlijk wordt afgesloten met een verlies van ruim € 140.000.

Voortijdig gestopt

Het maximale verlies bij het hele project zou € 727.000 zijn. Zaanstad staat garant voor de helft van dat tekort (maximaal € 350.000) en betaalt waarschijnlijk ook de kwartiermaker die al een jaar aan het werk is. De proef kost in totaal ruim € 1,1 miljoen. Maar daar staan inkomsten tegenover zodat het verlies lager uit moet vallen. De rest van het verlies moet worden opgebracht door Stichting De Zaanse Schans en de erfgoedpartijen waarvan De Zaansche Molen de belangrijkste is.

Via welkomstpoorten en verkoopbalies werd vanaf 10 juni de kaart voor € 17,50 aan toeristen verkocht (€ 12,50 voor jongeren). Het gaf toegang tot alle molens en drie musea. Losse molenkaartjes (€ 6) werden vanaf dat moment niet meer verkocht dus wie een molen wilde bezoeken, moest de nieuwe kaart kopen. Als dat het enige was wat je met je gezin wilde, was dat uiteraard een slechte deal.

De pilot zou bijna drie maanden duren, tot 1 september 2024. Maar na ruim een maand, op 15 juli, werd de kaartverkoop op de Schans al gestopt. Online was de kaart nog wel te koop. De losse molenkaartjes kwamen weer terug.

De informatievoorziening naar de raad was vanaf het begin gebrekkig. Twee dagen nadat de proef begon, informeerde wethouder Wessel Breunesse pas de raad over de financiële details. Zaanstad bleek garant te staan voor € 350.000. Raadsleden kregen twee dagen voor het begin van de pilot een presentatie van de plannen, maar zonder financiële gegevens. Zaanstad verwees De Orkaan voor informatie naar de organisatie (Stichting de Zaanse Schans) maar wethouder Breunesse moet op de hoogte zijn geweest omdat hij al sinds eind 2023 lid van de stuurgroep was die de test voorbereide.

Tourist trap

Vanaf de invoering was er mot over de kaart. Stichting De Zaanse Schans en erfgoedpartijen Zaansche Molen, Zaans Museum en De Zaanse Tijd stuurden volgens ondernemers aan op een verkoopmodel waarbij de suggestie werd gewekt dat je de kaart nodig had om de Zaanse Schans te bezoeken terwijl het een openbaar gebied is. Het voornaamste breekijzer was het stoppen van de verkoop van losse molenkaartjes.

Ondernemers op de Zaanse Schans verzetten zich ertegen omdat zij terugloop van bezoek aan hun winkels en horecazaken vreesden. Ze voerden actie om toeristen nadrukkelijk op de hoogte te brengen dat de Zaanse Schans vrij toegankelijk was. Volgens ondernemersverenigingen OVZS en OV1509 was de kaart een ’tourist trap’ die riekte naar misleiding, omdat gesuggereerd zou worden dat de kaart verplicht was.

De initiatiefnemers van de proef spraken dat overigens tegen. Er zou wel degelijk gecommuniceerd worden dat de Zaanse Schans een openbaar gebied was. Bij de verkoopbalies en op de website werd dat ook vermeld, maar volgens de ondernemers op een weinig zichtbare manier en het gebeurde pas nadat er over geklaagd was.

Losse kaartjes

Ook binnen de erfgoedpartijen was er gemor. De molens vreesden minder bezoek door de fors hogere toegangsprijzen waardoor de verkoop van producten in de molen onder druk kwam te staan.

De verkoop van losse molenkaartjes werd dus verrassend halverwege de proef heringevoerd. En vanaf juli werd de kaartverkoop beperkt tot online. Er was ook een gedetailleerd plan met drie scenario’s gemaakt. Uiteindelijk is geen van die scenario’s in de praktijk gevolgd.

De pilot was niet alleen bedoeld om een ‘businesscase’ te laten ontwikkelen maar ook om informatie op te doen om de drukte te beheersen. Er werden tel-camera’s geplaatst om de drukte in beeld te brengen. Of dat allemaal wel juridisch afgetikt was blijft onduidelijk. Omdat ook de route van bezoekers in kaart werd gebracht zou daaruit afgeleid kunnen worden dat er niet alleen ‘geteld’ werd. Dat de camera’s er stonden werd niet aangegeven. Hoe de resultaten van die camera’s bij zouden moeten dragen aan de bestrijding van de drukte is niet bekend. Het is druk op de Zaanse Schans, maar dat hadden wij ook wel kunnen vertellen.

Door Piet Bakker en Kees Malingré. Zie ook eerder nieuws op De Orkaan.