‘Is het echte Zaanse dialect echt helemaal verdwenen?’ vraagt Til Gruijs-den Boer ons.
Wij weten het niet. We struikelen regelmatig over mensen die ui/eu zangerig op z’n Zaans uitspreken, maar is dat genoeg?
Een aantal jaren terug was er nog een Zaans Dictee in de Vermaning in Zaandam (waar ondergetekende een zeer magere score kon noteren) maar dat is al een tijdje niet meer het geval.
Klaas Woudt, de grote kenner van het dialect, overleed in 2012. Hij hield lezingen en publiceerde over de Zaanse volkstaal. Erik Schaap en Fleur Poot schreven wel Pluut! (2011) over het Zaans.
Maar spreekt iemand het nog?
Door Piet Bakker op basis van vraag van Til Gruijs-den Boer. Foto boven: drie Krommeniedijkse overgrootouders van redacteur Piet Bakker.
Ik ben geboren op de Weverstraat 4 te Wormerveer. De naaste buren waren allemaal oude mensen die nog puur Zaans spraken. Wij dus ook, tot groot verdriet van onze ouders, die toch zelf ook geboren Zaankanters waren. Toen wij naar school gingen (wai gonge nee skôol) werd ons het Zaans rap afgeleerd. Zaans werd als "boers" beschouwd. In mijn beleving werd het Zaans eigenlijk in één generatie de nek omgedraaid. Behalve bij mijn oudste broer, die vond het "aigentlek allegaer maar poepelegain". Hij knauwt er nog steeds lustig op los. Niet meer helemaal in het Zaans, maar toch een heleboel wel. Ikzelf heb ook nog wat kennis van het Zaans, voornamelijk dankzij de oude Weverstraatbuurtjes en o.m. Klaas Woudt en Drs. van Boekenoogen. Maar ik spreek het niet meer.
In mijn diensttijd zat ik in de Achterhoek. Daar zijn ze juist supertrots op hun dialect. Net zoals Groningers, Tukkers, Limburgers, Brabanders, Zeeuwen en Westfriezen dat zijn. Ik vind dialect warm, het is je moerstaal. Ik denk dat niemand meer echt Zaans spreekt. Ja, iedere Zaankanter kent wel losse woordjes als kluft of inverdan, maar daar houdt het in de regel wel mee op. Doodzonde eigenlijk. Maar ja, wie spreekt er, behalve Frans Timmermans en Adriaan van Dis, nog echt Nederlands? Een taal die in rap tempo aan het ver-Engelsen is? Nag effies, en me benne strakkies et Zaens van Europa...
leuk ik ben ook op de weverstraat geboren weet niet meer welk nummer is 65 jaar geleden half jaar daar nog gewoond toen naar de bankkakade verhuist
Lang geleden van mijn opa geleerd. Zal wel een foutje in kunnen zitten...
D'r woei puur asem
De worvel van ut sekreet stong stip
De koeivoet woei haaks
Maar Arie wist nog net de boi achter ut doffie van z'n skoitje te houwe.
(Ik weet waar het over gaat 😀 )
De eu voor ui uitspreken is geen echt Zaans, waarschijnlijk is dit een overgangsfase.
Bij het echte Zaans wordt de IJ uitgesproken als ai, zoals bijvoorbeeld bij blaiven of zaiken.
De ui werd als oi uitgesproken, zoals boiten of kroipen.'
Uitdrukkingen zijn ook nog wel te vinden zoals deze:
Je kenne je mond in de knoffel lulle, maer det hellupt nie ( Je kan kletsen wat je wil, maar dat helpt niet)
of deze:
Kallemte kejje redde; kallemte en 'n kroiebitter. (Rustig maar, het komt wel goed.)
Overigens, wel mooie foto's als illustratie.
Met twee Zaanse opa's (een nooit gekend) kwam ik geregeld in Zaandam.
Ik kreeg ooit (jaren tachtig) een cassettebandje met Zaans cabaret. Was goed te volgen.
Als voorheen Nikki Terpstra (wielrenner uit Krommenie) geïnterviewd werd hoorde ik nog wel Zaans hoor. Ook als Thijs Al (veldrijden) of Tim Bakker (korfbal) co-commentaar leveren bij sportevenementen via de NOS-live stream, hoor ik nog Zaans (zelfs de 'eu' ontbreekt niet). En verder zaten collega's me vreemd aan te kijken (ik werk in de regio Leiden) toen ik de volgende zinnen uitsprak: 'dat werd nog een heel katjemaai' (oké, ik snapte direct dat dit Zaans was), maar ook bij 'zo komt Jan Splinter door de winter' en 'ik was helemaal van de rel' ontmoette ik onbegrip, wat Gert Molenaar hierboven al zei. Maar ik klink vermoedelijk niet als een Zaandammer uit 1950 of zo, al kun je echt aan me horen dat ik Zaans ben.
Ik hoop altijd maar dat er nog mensen zijn die het Zaans vastleggen door geluidsopnamen te maken van mensen in de tachtig of negentig die geboren en getogen Zaankanters zijn. In West-Friesland zijn ze trouwens nog wel groos op hun dialect. Met taalavondjes (inclusief quiz), spreukenboekjes, West-Friese kalenders enz.
Dat het Zaans bijna is uitgestorven heeft twee redenen. Het eerste is er bestaat geen actieve club die het Zaans wil behouden itt het Fries. Het tweede is natuurlijk dat zeker 75% van de inwoners uit geheel andere streken komt. In de loop van de jaren streken Groningers,Friezen,Drenten,Zeeuwen,Italianen,ex Joegoslaven,Spanjaarden,Portugezen,Kaapverdianen,Marokkanen,Turken en tal van andere buitenstaanders in de Zaanstreek neer en namen maar weinig van het lokale dialect op. Hadden veelal al genoeg trubbels met het ABN om zich ook nog eens te verdiepen in een steeds minder gesproken/geschreven dialect
Het “echte” Zaans hoor je inderdaad niet vaak meer. Het is denk ik wel zo dat je vaak onbewust Zaanse woorden of gezegden gebruikt. Daarbij blijft taal zich voortdurend ontwikkelen en dat wordt beïnvloed door andere (streek)talen van mensen die van buiten hier in de Zaanstreek zijn komen wonen. Maar het blijft jammer dat je ons lekker zangerige Zaans steeds minder hoort.
Spreken doe ik het niet vanzelf ik ben ook jong dus niet veelvuldig met de taal opgegroeid, maar ik heb een hoop boeken over de Zaanse taal, er zou veel meer aandacht aan besteed moeten worden, het is een verarming van de Nederlandse cultuur dat het verdwijnt. Het dialect sterft inderdaad uit, maar ik heb vernomen dat er nog een aantal buurten zijn waar het nog redelijk veel gesproken wordt!
Meskien moete we maar eens wat meer aandacht eraan besteden met z'n allen en inderdaad weer zo een Zaans dictee gaan organiseren, om zo de streektaal weer nieuw leven in te blazen!
Het stelt mij te teleur om, wanneer ik weer in de Zaanstreek ben, slechts een misvormd soort Amsterdams te horen.
Anderzijds deed het mij deugd toen ik recentelijk bij de Albert Heijn door iemand in het Zaans werd aangesproken.
ik heb nog het boekje Zaans voor beginners
Het oude 'Hollands', waartoe ook het West-Fries en het Zaans behoorden, dat gedurende de Middeleeuwen gesproken en geschreven werd, is door de 80-jarige Oorlog, de instroom van Antwerpse vluchtelingen, de Reformatie en de supraregionale Statenbijbel-vertaling grotendeels weggevaagd, maar het langst bewaard gebleven in Rooms-katholieke enclaves in Noord-Holland, omdat men daar niet ingeregen was in het corset van de taal van de Dordtse Bijbel, die de norm werd voor wat later ABN ging heten. Als je wilt weten hoe dat Hollands vroeger geklonken moet hebben, dan moet je op zoek naar Hollandse handschriften en oorkonden uit de Middeleeuwen, en dan lees je tot je verbazing dat men 'after' zei in plaats van 'achter' en 'soft' in plaats van 'zacht'. Helaas is er weinig authentiek Hollands op schrift uit die periode bewaard gebleven.