Nog steeds een ‘landmark’ in Zaandijk, de eerste molen die toeristen die met de trein komen fotograferen… (om pas op de Julianabrug in de gaten te krijgen dat de Zaanse Schans daar pas is).

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een serie foto’s die Bert Versteeg online op de kop tikje. Hij maakte ook de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: molen De Bleeke Dood in Zaandijk.

Molen De Bleeke Dood in Zaandijk

Ditmaal gaan we terug naar de Guisweg in Zaandijk. De oude foto is genomen tussen 1956 en 1971. Links zien we de in 1656 gebouwde meelmolen De Bleeke Dood. Het is een klein wonder dat deze molen anno 2024 nog bestaat.

De huidige molen is niet de eerste molen die op dit erf is gebouwd want al op 14 juni 1631 verkreeg Hendrik Jacobsz. een windbrief voor een oliemolen die De Ooievaar / De Ooievaarsmolen of De Ouwevaer werd genoemd. Voor 1655 was deze Ooievaar alweer verdwenen zodat deze niet verward kon worden met de huidige molen De Ooievaar die recht tegenover de Bleeke Dood aan de overkant van de Zaan staat, want die werd in 1670 gebouwd.

In september 1655 werd begonnen met de bouw van De Bleeke Dood en in 1656 was de molen maalvaardig. De laatste jaren wordt er sterk aan getwijfeld of de huidige molen wel de in 1656 gebouwde molen is want er zijn sterke aanwijzingen dat de molen uit 1656 gesloopt is in 1782 waarna er een nieuwe molen is gebouwd.

Zo heeft dendrochronologisch onderzoek uitgewezen dat het voor de molen gebruikte dennenhout omstreeks 1778 is gekapt in Duitsland en dook er een oude foto van de baard op met daarop het jaartal 1782 zodat we kunnen aannemen dat dit het bouwjaar van de molen is. Een derde aanwijzing is dat de brandverzekering in 1784 fors werd verhoogd.

Op 17 januari 1911 brak er brand uit in de molen doch deze werd snel geblust maar 11 jaar later, op 9 april 1922, ontstond er weer brand die bijna fataal was. Door overwaaiende vonken van een brand in een naburig pand geraakte het rietdek in brand en wist de brandweer met veel moeite de Bleeke Dood te behouden.

Omstreeks 1910 was er al een elektromotor in de molen geplaatst maar de molen bleef ook op windkracht werken. Omdat het wiekenkruis in zeer slechte staat was werd dit op 16 september 1931 verwijderd waarna in 1934 ook de staart werd verwijderd. In de volgende jaren werden er nog meer onderdelen (onder andere de bovenbonkelaar, bovenwiel en diverse korbelen) uit de molen gehaald.

Ook waren er plannen om de molen te slopen maar gelukkig kwam De Bleeke Dood in 1950 in bezit van vereniging De Zaansche Molen die de molen in 1955/56 liet restaureren.

Ooit was er een haventje bij de molen waardoor men met een schuit onder de molen kon varen om te laden en te lossen. Het buitenste deel van dit haventje is in 1967 gedempt, maar in 2021 werd er over gedacht dit haventje weer in ere te herstellen.

Het grote gebouw rechts op de oude foto was de voormalige ULO (Uitgebreid Lager Onderwijs), ook wel Guispadschool genoemd. De school was gebouwd in 1865 voor een bedrag van F 13.400. Bij de ULO stond ook een lagere school, de libertaire school. Deze libertaire school verhuisde in 1959 naar de Koperslagerstraat en werd De Werf.

De ULO kreeg in 1956 voor F 388.828 een nieuw schoolgebouw aan de Willem Dreeslaan. De ULO werd in 1968 omgevormd tot MAVO. De MAVO zou tot 1990 zelfstandig blijven en fuseerde in dat jaar met Scholengemeenschap Rooswijk (HAVO/VWO) en het Saenredamcollege (MAVO, HAVO, VWO).

De nieuwe naam werd Het Saenredam en kreeg een nieuw schoolcomplex aan de Elvis Presleystraat in Zaandijk. Het schoolgebouw aan de Willem Dreeslaan werd na de fusie gesloopt en op het vrijgekomen terrein werd het Ezelshof gebouwd. De oude libertaire school werd in 1971 gesloopt maar wanneer de oude ULO school is gesloopt heb ik niet kunnen achterhalen.

Begin jaren ’90 werd op het terrein van de scholen een nieuw pand neergezet bestaande uit een bank met daarboven enkele woningen. Ondere andere filialen van de VSB bank, Fortis bank en, als laatste, de ABN-AMRO bank waren hier gevestigd. In 2018 werd het bankfiliaal gesloten en kwam de huidige SPAR winkel in het pand. Het enige wat nog herinnert aan de scholen is het Schoolpad dat iets ten noorden van de Guisweg ligt.

Rechts in het midden zien we nog de toren van de voormalige Gereformeerde kerk op de Parklaan. De eerste steen van dit kerkgebouw werd gelegd op 22 augustus 1922 en al op 25 mei 1923 werd het gebouw in gebruik genomen. Deze kerk verving de oude Irenekerk aan de Guisweg.

Deze Irenekerk was oorspronkelijk een smederij en werd nadat deze tot kerk was verbouwd, in 1911 in gebruik genomen. Ook werd er een orgel (harmonium) afkomstig uit de Hervormde kerk van Harenkarspel voor F 1500,- gekocht. Voor de aanschaf van dit orgel was een bazaar gehouden die F 1600,- had opgebracht.

Tot 1995 was de naam van de kerk Parklaankerk, daarna werd het De Ontmoeting. Tegenwoordig is het een protestantse kerk.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Molendatabase, Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, gereformeerdekerken.info.