Na het publiceren van de lijst met de 157 oudste Zaanse bedrijven in 2018 is er veel veranderd. De afgelopen zes jaar zijn bedrijven flink op de proef gesteld. Ze moesten omgaan met de impact van corona, allerlei economische ontwikkelingen en soms zelfs overnames. Daarnaast kan het ook zijn dat er geen nieuwe generatie klaarstond om het familiebedrijf over te nemen of dat het bedrijf verhuisd is.

We hebben de afgelopen maanden zes artikelen geschreven over 118 oudste bedrijven uit de Zaanstreek die nog steeds bestaan. Van 31 van de 157 bedrijven weten we zeker dat deze niet meer in de Zaanstreek zitten of helemaal verdwenen zijn. Deze zullen we in dit artikel uitlichten.

Jan Dekker (1765), Wormerveer. Jan Dekker vestigde zich in Wormerveer en begon samen met zijn zwager Lammert Trip de firma Trip & Dekker. De firma kocht een timmerschuur met erf op het noorderdeel van het perceel, waarop later zeepfabriek de Adelaar gebouwd zou worden. Tirp & Dekker produceerde en handelde in olie met drie molens, die langs de Zaan lagen: de Leeuw (Wormerveer), de Gooier (Oost-Zaandam) en de Rietvink (Wormer). Toen Jan Dekker in 1801 overleed, zetten zijn zoons Gerbrand Dekker Jansz. (1783-1813) en Cornelis Dekker Jansz. (1778-1863) het bedrijf voort. Na het overlijden van Gerbrand Dekker in 1813 gingen de zaken over op Cornelis Dekker en vervolgens, in 1830, op de zoon van Cornelis Dekker, Jan Dekker Cornelisz. (1807-1891). Molen de Rietvink bleef nog lang op naam van Cornelis Dekker staan. In 1866 werd hij opgevolgd door zijn zoon, Jan Alexander Dekker (1842-1901). Deze liet in 1886 op het oude terrein van de handelsonderneming fabriek de Adelaar bouwen. In 1957 nam de Chemische Fabriek Naarden het bedrijf over en werd de chemische productie van het bedrijf tijdelijk stilgelegd. In 1986 werd het bedrijf onderdeel van Unilever, maar in 1990 werd het bedrijf weer zelfstandig (handel en distributie van grondstoffen voor voeding en cosmetica). In 2012 heeft de IMCD Group alle aandelen van Jan Dekker gekocht en gaat de naam verder als private label. Het bedrijf is nu gevestigd nu in Amsterdam.

Het Heerenhuis (1787), Spijkerboor. Het Heerenhuis is in 1787 gebouwd. Barend Nooy kreeg de vergunning van dijkgraaf en heemraden om per 27 maart 1806 veerman te worden naar de Beemsterdijk en Kamerhopdijk. Hij was toen inmiddels kastelein van het Heerenhuis. Het veertarief was toen 2 duiten per persoon. ’t Heerenhuis is voorlopig (helaas nog steeds) gesloten. De gemeente Wormerland moet kiezen: moet het Rijksmonument eigendom van de gemeente blijven of worden verkocht? De inwoners, verenigingen en bezoekers van Spijkerboor en Starnmeer en omstreken zijn in afwachting van verdere ontwikkelingen… GroenLinks benadrukt het belang van ’t Heerenhuis als gemeenschapsruimte en stelt voor om het pand te combineren met een toeristische functie, zoals een VVV-kantoor en wil dat het college uiterlijk 5 november 2024 antwoord geeft, zodat er duidelijkheid komt voor de inwoners en betrokkenen. In ieder geval verwachten zij een beantwoording vóór 28 november 2024.

Heijnis & Schipper (1821), Zaandijk. In 1821 richt Jan Heijnis Tsz. (Teuniszoon) boekhandel Heijnis op. Al na anderhalf jaar schaft hij lettermateriaal en een handpers aan om als drukker aan de gang te gaan. Na zijn overlijden in 1879 komt het bedrijf in handen van zijn twee ongetrouwde dochters, die zich voornamelijk bezighouden met de boekhandel. De drukkerij annex uitgeverij lieten zij over aan de meesterknecht Klaas Woudt (1857-1923), die de zaak tenslotte overnam, inclusief boekhandel. Klaas Woudt, de derde generatie, droeg het bedrijf in 1976 over aan Ab van Heek en Ben Heesen (werknemers bij de drukkerij). In 1983 werd de drukkerij samengevoegd met het eveneens Zaandijkse bedrijf Schipper Drukwerk; vanaf dat moment is Heijnis & Schipper Drukkerij de naam. De huidige eigenaren zijn Maurice en Marjolein Lensink, die het bedrijf in 1996 kochten. De drukkerij is in 2022 verhuisd naar Amsterdam-Noord.

Perk IJzerhandel (1835), Zaandam. Oprichter Willem Perk begon in 1835 met een winkeltje in spijkers en ijzeren potten. Vijf generaties Perk hebben het bedrijf in de daaropvolgende jaren gemaakt tot wat het was. Eind jaren zeventig verhuisde het bedrijf naar de huidige locatie aan de Vredeweg in Zaandam. In 2016 heeft de Biesheuvel Groep Perk Technische Handelsonderneming uit Zaanstad overgenomen. Perk blijft met 50 mensen en een omzet van 15 miljoen euro opereren vanuit Zaandam. In 2018 is het bedrijf overgenomen door Rubix waardoor de naam verdwenen is.

Bakkerij Brakenhoff (1836), Assendelft. Het bedrijf is steeds familiebedrijf geweest. De eerste Brakenhoff kwam uit Castricum naar de Assendelftse kermis en viel voor de charmes van een bakkersdochter. In 1836 nam hij de zaak van zijn schoonvader over (de bakkerij is dus ouder). Hij zette de zaak voort onder zijn eigen naam. In de 19e eeuw bakten ze het brood op de Dorpsstraat 406 wat een bakkerswinkel en een lunchroom werd. De ovens stonden toen op de Dorpsstraat 496. Er waren vestigingen in Assendelft, Wormer, Wormerveer en Zaandam. Alle vestigingen in de Zaanstreek bestaan inmiddels niet meer. De vestigingen in Wormerveer, Zaandam en Krommenie zijn overgenomen door bakker Kerssens. Bakkerij Lex Brakenhoff in Assendelft is in januari 2024 gesloten. Alleen de vestiging in Castricum van Wim Brakenhoff is nog open.

Adriaan Dekker BV (1850), Wormer. Adriaan Dekker startte in 1850 met de productie van papieren zakken. Vincent Tol nam in 2004 het roer van Papierindustrie Adriaan Dekker in Wormer over. De OPACKGROUP heeft de activiteiten van Papierindustrie Adriaan Dekker in Wormer overgenomen in 2023 en de naam Adriaan Dekker is daardoor verdwenen.

Honig (1867), Koog aan de Zaan. In 1867 kocht Klaas Honig stijfselmakerij De Troffel in Koog aan de Zaan voor zijn zoon Meindert die daar op 26 september begon. In 1895 werd NV Stijfselfabriek De Bijenkorf opgericht, vier jaar later de puddingfabriek ‘De Bij’. Die namen hadden alles te maken met de achternaam van de eigenaar. Honig is Duits voor honing. Maïs ging dienen als grondstof voor het stijfsel en de pudding. Eind jaren ’80 van de twintigste eeuw ging De Bijenkorf over in Belgische handen. In 2000 werd Tate & Lyle voor 100 procent eigenaar en bood de fabriek onderdak aan voedingsmiddelenbedrijf Dr. Oetker. Maar in 2005 al verhuist de productie van onder meer de beroemde puddingpoeder naar Leeuwarden en sluit de fabriek.

Bloembinderij Schipper (1867), Zaandam. Op 23 december 2023 heeft Annemieke van der Lende aan het eind van de dag, na 156 jaar, de zaak voorgoed gesloten. Wat haar nekte was de aankomende sloop, de onzekerheid, de leegloop, het gebrek aan onderhoud, en het feit dat ze daar als 61-jarige mee moest ‘handelen’. Maar ook haar allergie voor bepaalde bloemen zat in de weg.

Café De Visser (1883), Wormerveer. De eerste eigenaar Theunis Visser, waar het café naar vernoemd is, begon aan de Krommenieërweg in Wormerveer in 1883 een slijterij en tapperij begon onder de naam ’t Vissertje. Het café is gesloopt in 2013 en in 2019 is er een appartementencomplex gebouwd.

Sietske Koene Mode (1886), Wormerveer. In 2022 heeft Sietske Koene Mode, na 136 jaar, de deuren gesloten. Sietske (74 jaar) en Dirk Koene (73 jaar) hebben 55 jaar in de winkel gestaan.

Crok & Laan (1891), Wormerveer. In 1971 werd Croklaan door Unilever overgenomen en samengevoegd met Loders & Nucoline, in 1987 ontstond Loders Croklaan. In 2002 verkocht Unilever het aan de IOI Group, een Maleisisch bedrijf dat vooral actief is in de productie van palmolie. In 2018 verkocht IOI 70 procent van zijn aandelen aan het Amerikaanse Bunge. Inmiddels heet het bedrijf alleen nog maar Bunge. De vestiging uit Wormerveer wordt in Westzaan opnieuw opgebouwd, de naam Crok & Laan verdwijnt. In Wormerveer komt woningbouw.

Pielkenrood Vaten (1895), Zaandijk. In april 1895 begon Jacob Pielkenrood een kleine smederij aan het Langepad in Zaandijk. Pielkenrood Vaten komt in 1967 definitief in handen van Thomassen & Drijver – Verblifa. Jaap Pielkenrood Azn. blijft nog aan als directeur tot 1971. Ondanks dat het bedrijf daarna nog verschillende keren in andere handen overgaat, wordt de naam Pielkenrood gehandhaafd totdat de laatste productieactiviteiten uit Zaandijk verdwijnen en de laatste eigenaar, ArdaghGroup uit Luxemburg, het terrein verkoopt aan een projectontwikkelaar voor de bouw van woningen.

O+R Inktchemie (1903), Zaandam. De verffabriek Oosterveld en Romijn werd aan het begin van de 20e eeuw opgericht in een voormalige cacaofabriek aan de Oostzijde. Nadat in 1974 de productie van verf werd overgedragen aan Sabel Paulussen bv, legde het bedrijf zich volledig toe op de productie van drukinkt; de naam van het bedrijf werd gewijzigd in O+R Inktchemie. O+R Inktchemie is overgenomen door Sun Chemicals in 1988. Sun Chemical O+R was lang gevestigd aan de Oostzijde 241-253 en verhuisde in 2004 naar de Rechte Tocht 2, 1507 BZ Zaandam. Inmiddels zijn ze weg uit de Zaanstreek.

Verhoef Groep (1904), Zaandam. In 1904 begon Pieter Jacobus Verhoef met de verkoop van rijwielen, al snel kwam daar de levering van motoren en automobielen bij. In zeer beperkte mate werden er ook invalidenwagens geleverd. Tussen 1925 en 1934 groeit Verhoef uit tot één van de grootste rijwielhandelaren van de Zaanstreek. Het bedrijf verandert op verschillende momenten door mee te gaan met de tijd en nieuwe ontwikkelingen. In 2006 is Verhoef Revalidatietechniek uit noodzaak verkocht en gaan ze door met de woningaanpassing onder de naam Verhoef Woningaanpassing BV. Eind 2006 is Verhoef Woningaanpassing verhuisd naar Alkmaar.

Apotheek Bakker (1910), eerst aan de Zuiderkerkstraat (Klauwershoek), daarna aan de Oostzijde, de foto is van 1940, de eerste keer dat de apotheek genoemd wordt bij het gemeentearchief is 1910. Apotheek Bakker is, waarschijnlijk in 2023, overgenomen door BENU. De naam wordt niet meer gebruikt.

Huitema (1910), Zaandam. In 1910 is Huitema opgericht door Foppe Huitema als bouwbedrijf en aannemer van metselwerken en vanaf 1980 is de naam veranderd in Huitema Tegels en Sanitair BV. Het bedrijf is inmiddels gestopt. Wanneer precies hebben we niet kunnen achterhalen.

Machinefabriek Holleman (1912), Zaandam. Machinefabriek Holleman werd gesticht door Simon Holleman sr (1884-1953) met slechts een lagere school-opleiding op zak. In maart 2018 heeft Conijn Metaalbewerking B.V. Machinefabriek Holleman te Zaandam overgenomen. Alle activiteiten zijn verder gegaan onder de naam Conijn Metaalbewerking B.V.

Knap Transport (1912), Wormerveer. Knap Transport werd opgericht in 1912 in Wormerveer, het bedrijf is sinds 2013 onderdeel van St. van den Brink uit Ermelo (maar toen reden er nog Knap-auto’s rond). Per 1 december 2015 is het bedrijf formeel opgehouden te bestaan en onderdeel geworden van St. van den Brink uit Ermelo. De naam en logo’s van Knap Transport uit Wormerveer verdwenen toen uit het straatbeeld. Voor Knap was er geen opvolging in de directie vanuit de familie.

Rijwielhandel Molenaar (1918), Zaandijk. In 1918 begon Johannes Cornelis Molenaar een elektro technisch installatiebedrijf aan de Lagedijk 9 in Zaandijk, tegenover molen De Bleeke Dood. Zijn voornaamste werkzaamheden bestonden uit het aanleggen van elektriciteit in boerderijen in de omtrek. Daarnaast repareerde hij ook fietsen. Peter Molenaar is de kleinzoon van Johannes. Samen met zijn vrouw Els dreef hij bijna 24 jaar lang de rijwielzaak. Zij namen de zaak over van Han en Cees, die sinds 1950 aan het wiel hadden gestaan. Peter is de zoon van Han. In 2022 stopt rijwielhandel P. Molenaar na 104 jaar.

W. Komen Transport (1921), Assendelft. Willem Komen startte zijn bedrijf in mei 1921 aan de Dorpsstraat 1055 in Assendelft, met 2 paarden. Komen Transport heeft tegenwoordig het hoofdkantoor in Heemskerk en een loods in Amsterdam. Het hoofdkantoor zit nu in Heemskerk en het loodsadres is in Amsterdam.

Scheepswerf Vooruit (1921), Koog aan de Zaan/Zaandam. De scheepswerf werd opgericht in juni 1921 als Coöperatieve Vereniging Scheepswerf Vooruit u.a. door een groep van ongeveer twintig mensen, die een associatie hadden gevormd. De Coöperatieve Vereniging bleek een succes te zijn. Er werd concurrerend gewerkt, waardoor de werf in de jaren ’30 de meeste dekschuiten in de regio Amsterdam-Zaanstreek bouwde. Afnemers waren met name Zaanse houthandelaren, Amsterdamse kolenhandelaren en houtfactorbedrijven. Scheepswerf Vooruit in Zaandam is dinsdag 25 januari 2022 failliet verklaard. De directie heeft het faillissement zelf aangevraagd. Het dok van de werf heeft nog ruim tweeëneenhalf jaar aan de Zuiddijk gelegen maar is op 9 september naar een nieuwe bestemming gegaan.

Hordijk Verpakkingen (1922), Berkel en Roderijs. Groeneveld Hordijk richt in 1922 in Berkel en Rodenrijs zijn timmerbedrijf Hordijk op. In 1950 volgt de overname van de NV kistenfabriek en houthandel v/h Beekhoven in Zaandam. Hordijk is dus niet van origine Zaans.

Dorjee (1925), Zaandam. Op een factuur uit 1935 staat de omschrijving ‘Gereedschapmakerij reparatie – inrichting voor instrumenten en vuurwapens’. Later is de omschrijving ‘Fabriek voor speciaal gereedschappen en werktuigen’ geworden. Volgens onze informatie is het bedrijf in mei 2023 opgehouden te bestaan.

Bouwbedrijf Landsman (1925), Assendelft. In 2016 is het overgegaan naar Bouwservice Noordholland en dat is gevestigd in Purmerend.

Alphenaar Stansen (1927), Wormer. Alphenaar Stansen werd als cartonnagefabriek opgericht in Zaandijk en is verhuisd van Koog a/d Zaan naar Wormerveer en daarna naar Wormer. In 1954 werd het besluit genomen tot de specialisatie in stanswerk. In 2005 na een faillissement heeft het bedrijf een doorstart gemaakt. Het bedrijf is op 21 september 2023 wederom failliet verklaard.

Rentenaar Dierenspeciaalzaak (1928), Koog aan de Zaan. De eerste winkel stamt uit 1928. Op 4 oktober 2023 – dierendag – is de winkel aan de Raadhuisstraat 43 voor het laatst open. De reden voor de sluiting “we kunnen geen personeel vinden.”

C. Koomen & Zn (1931), Wormer. C. Koomen is opgericht in 1931 en was een familiebedrijf. Het transportbedrijf, dat gespecialiseerd was in distributievervoer, werkte met een klein team chauffeurs. De tien trekker-opleggercombinaties van de Firma C. Koomen waren in eigen beheer en iedere chauffeur had zijn eigen wagen. We kunnen geen website en contactgegevens meer vinden van dit bedrijf. Het staat nog wel ingeschreven in de KvK.

Ten Wolde Mode (1932), Krommenie. Ten Wolde Mode was sinds 1932 een familiebedrijf aan de Zuiderhoofdstraat in Krommenie. Op 1 september 2018 is de winkel gesloten.

Bakkerij Honig (1935), Oostzaan. Klaas Honig startte in 1935 een brood- en banketbakkerij aan het Noordeinde. Op het internet zien we dat het bedrijf permanent gesloten is. We kunnen niet terugvinden sinds wanneer dat is.

Wasserij ‘Klein maar Rein’ (1939), Westzaan. De familie C. Havik begon in 1939 aan de J.J. Allanstraat 353 in Westzaan de wasserij ‘Klein maar Rein’. We kunnen niets meer vinden over dit bedrijf. Wel hebben we in het gemeentearchief een foto gevonden uit 2018 met de volgende beschrijving: ‘Op het Eydenberg-terrein komen vijf woningen. In de bedrijfsgebouwen heeft voorheen een wasserij gezet[en]: Klein Maar Rein.’

Door: Dorine Kat. Bronnen: websites van de bedrijven zelf, Gemeentearchief, Wikipedia, ZaanWiki, Google en De Orkaan. Foto’s: Gemeentearchief, archief De Orkaan.