De Zaanweg in Wormerveer, met ruim 100 jaar verschil, maar twee kenmerkende huizen staan er nog steeds.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart en de nieuwe foto komen van Orkaanlezer Gert Tjoelker (die zelf de recente foto maakte). Bert Versteeg leverde deze keer de achtergrondinformatie (en vond ook een extra foto). Vandaag de hoek Zaanweg / Marktstraat in Wormerveer.

Hoek Zaanweg / Marktstraat, Wormerveer

Het stukje Zaanweg / hoek Marktstraat is één van de oudste delen van Wormerveer want vlakbij lag in de 14e eeuw het Noorderveer. Nabij het veer kwamen al snel de eerste huizen, in 1503 stonden er 18. Het gehucht, dat toen ’t Saen werd genoemd, kreeg in datzelfde jaar (1503) toestemming om een kapel te bouwen en toen werd de naam Wormerveer voor het eerst genoemd.

Dit in die tijd belangrijke veer voer vanaf het Noordeinde naar de Zandweg in Wormer en vormde een verbinding tussen Haarlem en Purmerend. Iets ten zuiden van dit veer, in het verlengde van de huidige Marktstraat werd in de 15e eeuw de Noordersluis gebouwd. Deze werd in 1734 vervangen door een nieuwe sluis die iets zuidelijker kwam te liggen, namelijk in het verlengde van de Sluissloot tussen Zaanweg 114 en 115. Deze werd in 1960 gesloopt.

Aan de Zaan stond tegenover de Markstraat korenmolen De Witte Vlinder of eigenlijk korenmolens want de molen is twee keer herbouwd. De eerste molen is gebouwd in 1536 en was een standaardmolen die omstreeks 1574 door de Spanjaarden werd verwoest.

15 jaar later, op 7 februari 1589, bieden twee inwoners van Wormerveer aan om op eigen kosten een meelmolen (Zaankanters noemden korenmolens hardnekkig meelmolens), te bouwen op de plaats waar de vorige molen heeft gestaan. Voor deze molen werd een half jaar later, op 7 augustus 1589, een windbrief uitgereikt. Op 24 augustus 1693 werd de molen getroffen door de bliksem en brandde met nog vijf huizen af.

De molen werd herbouwd, ditmaal kwam er een achtkante bovenkruier die in 1885 door de gemeente Wormerveer werd gekocht en daarna gesloopt met de bedoeling om op het lege molenerf een plantsoen aan te leggen. Dit plantsoen is er nooit gekomen.

Op de andere hoek (Markstraat – Noordeinde) stond herberg De Jonge Prins die al in 1643 bekend was. Maar in 1612 stond er al een herberg met de naam De Drie Starren, of dit hetzelfde pand was als de latere Jonge Prins is niet bekend. Deze herberg, later hotel-restaurant, heeft vele eigenaren gehad. De laatste was Hendrik Duits die het café in 1939 overnam.

De Jonge Prins werd in 1979 gesloopt en werd vervangen door een pand dat voor een replica moest doorgaan en kreeg een woonfunctie. Nabij de Jonge Prins was ooit een markt waarnaar de omstreeks 1850 aangelegde Marktstraat naar is vernoemd. (De Jonge Prins werd ook gebruikt als residentie van Sint Nicolaas, waar hij met zijn knechten na aankomst aan de nabije kade steevast op het balkon verscheen.)

Op de oude foto (die dateert uit het begin van de vorige eeuw) zien we twee panden die nog steeds bestaan en nu de nummers Zaanweg 124a en 124c hebben. Hier stond sinds het begin van de 17e eeuw stijfselhuis de Prinses dat gebouwd was door Simon Willemsz. Gorter. Deze kwam in 1879 in bezit van de Koger stijfselmaker Jacob Duyvis die ook eigenaar van stijfselfabriek Chios in Koog aan de Zaan was. Jacob Duyvis verkocht het stijfselhuis in 1914 aan meubelmaker G. Koopman die een deel van het pand inrichtte als werkplaats.

De rest van het gebouw werd in 1919 gesloopt waarna de huidige panden Zaanweg 124 en 124c werden gebouwd. Of de nieuwe panden gelijk na de sloop werden gebouwd is onbekend maar op nummer 124 kwam in 1923 Kraaijer, handelaar in vak-, werk- en waterdichte kleding. Maarten Kraaijer Kz. was 10 jaar eerder met de handel begonnen aan de Krommenieërweg. Kraaijer opende in 1933 ook een zaak op de Gedempte Gracht in Zaandam. De zaak in Zaandam werd in 1958 uitgebreid met enkele panden en in 1974 ingrijpend gemoderniseerd en werden in 1979 verkocht aan een projectmaatschappij.

De zaak op de Zaanweg werd in 1966 uitgebreid en bleef Kraaijer tot 1986 op dit adres. De naam werd gewijzigd in Kraaijer Nederland BV en vestigde zich in een modern bedrijfspand aan de Bruynvisweg in Wormer waarna het aandelenpakket in 1987 werd overgenomen door de AaBe fabrieken uit Tilburg.

Waarschijnlijk kwam na het vertrek van Kraaijer Luyt Bedden in het pand die ook op Zaanweg een winkel heeft. Tegenwoordig zit Alphabed op dit adres.

Op Zaanweg 124c kwam in 1951 de sigarenzaak van Cees Bakker, die in 1949 Nederlands kampioen baanwielrennen was. Cees had de tabakszaak overgenomen van Age Visser. Zoon Piet nam in 1971 de rokersspeciaalzaak van zijn vader over. In 2018 sloot Piet Bakker de deuren en in het pand kwam na een flinke verbouwing De Kleine Bourgondiër, speciaalzaak in kaas, delicatessen en noten.

Lang heeft De Kleine Bourgondiër het niet volgehouden want in april 2019 sloot het alweer haar deuren. De eigenaren hadden nog een zaak in Amstelveen en konden de twee zaken niet combineren. Nu zit daar Kimba Fashion.

Het pand rechts op de oude foto was ooit de herberg Het Fortuin van Jan Kaat. In 1931 werd het omgebouwd tot een chocolaterie van Jamin. Later zat hier reisbureau Touring. Het reisbureau is gestart in 1961 en had ook vestigingen in Zaandam, Koog aan de Zaan en Assendelft. In 2013 ging het bedrijf failliet. In 1987 is het oude pand gesloopt en vervangen door het huidige gebouw. Daar ziet nu Hakan Nazik hair salon.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, ensie.nl, zaanwiki, molendatabase, beeldbank Zaansche Molen, De Orkaan.