Toen een pittoresk molenplaatje, nu volledig onherkenbaar…

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit een serie foto’s van Bert Versteeg. Hij maakte ook de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag meelmolen De Kleine Haan die ooit in Koog aan de Zaan stond.

Meelmolen De Kleine Haan, Koog aan de Zaan

Vandaag met de fototijdreis naar Koog aan de Zaan waar zeer lang molen De Koekoek, later De Haan, stond.

Als laatste van de Zaandorpen kreeg Koog aan de Zaan in 1847 een eigen koren- of meelmolen zoals Zaankanters korenmolens noemden. Tot die tijd gingen de Kogers meestal naar Zaandijk waar ze hun graan in de nog steeds bestaande meelmolen De Bleeke Dood lieten malen.

Meelmolens waren de oudste windmolens die in de Zaanstreek stonden en waren in het begin vooral standaardmolens. Zo had Jisp al in 1321 een korenmolen, Westzaandam in 1439, Assendelft in 1441, Wormerveer in 1536, Oostzaan in 1551, Wormer in 1554, Oostzaandam in 1589, Westzaan in 1594, Krommenie in 1604 en Zaandijk in 1656.

De oude standaardmolens zijn in de loop der jaren door de Spanjaarden verwoest, verbrand of vervangen door grote, achtkantige bovenkruiers. Veruit de meeste korenmolens (12) stonden in Wormer vanwege de vele beschuitbakkerijen in het dorp.

De Koger meelmolen werd De Haan genoemd en stond iets ten zuiden van de huidige Krokusstraat ter hoogte van de Vioolstraat. Omdat er aan het Molenpad (nu Molenstraat) in Zaandam-Oost ook een korenmolen met de naam De Haan stond, werd de molen in de Koog ook wel Kleine Haan, ’t Haantje of Krielhaan genoemd.

Wie denkt dat De Haan in 1847 nieuw is gebouwd komt bedrogen uit want de molen was al gebouwd in 1627, heette toen De Koekoek en stond aanvankelijk aan het Zuideinde in Koog aan de Zaan. Het was dus één van de oudere molens in de Zaanstreek. De molen werd als oliemolen met een enkel oliewerk gebouwd en in 1635 door eigenaar Gerrit Theunisz. verkocht aan Claes Pietersz. Koeck vermoedelijk onder voorwaarde om van het erf te halen. Claes Pietersz. Koeck liet de molen, die hij naar zichzelf vernoemde, verplaatsen naar de locatie waar hij bijna 300 jaar zou blijven staan.

In de beginperiode van het molentijdperk hadden de molens nog geen namen maar naarmate er meer molens kwamen werd een molennaam verplicht gesteld. Koeck bleef tot zijn dood in 1664 met de molen werken waarna deze voor F 1475,- werd verkocht. Op 26 april 1668 werd de molen alweer verkocht. Gerrit Hendriksz. Stock kocht de molen voor F 1425,- en liet de Koekoek tot grauwpapiermolen verbouwen.

In 1701 werd de molen wederom verkocht, ditmaal werd Pieter Claesz, Mok voor F 850,- de nieuwe eigenaar. Waarschijnlijk heeft deze Pieter Mok flink in de Koekoek geïnvesteerd want  in 1721 kocht Willem Doncker de molen voor F 4000,-.  In 1745 werd de schoonzoon van Willem Doncker eigenaar van het bedrijf waarna de molen weer werd vergroot en verbeterd.

Was de molen in 1733 nog voor F 2500,- verzekerd in Het Papiermakerscontract,  in 1775 was dit opgetrokken naar F 3750,- en in 1801 zelfs voor F 6000,- . Op 25 januari 1844 werd de molen voor F 4450,- gekocht door het Wormerveerse papiermakersbedrijf de Erven Dirk Blaauw die zich hiermee van een concurrent ontdeed.

Drie jaar later, op 12 maart 1847 werd De Koekoek verkocht aan Frederik Kuyk die er F 2500,- voor betaalde op voorwaarde dat er nooit meer met de molen papier mocht worden gefabriceerd. Kuyk, die korenmolenaar was, liet de molen verbouwen tot meelmolen en hierbij werden de droogschuren en pakkamers gesloopt en de molen kreeg toen tevens haar nieuwe naam De Haan. In de loop der jaren wisselde de molen nog diverse keren van eigenaar.

Tot 1903 werd er met De Haan graan vermalen waarna er ook doppen en zaagsel werden vermalen. De vermalen doppen waren een grondstof voor veevoeder. Het zaagsel werd vermalen tot houtmeel dat onder andere werd gebruikt als grondstof voor linoleum.

Het malen van zaagsel was een brandgevaarlijk werk dat diverse molens in de Zaanstreek fataal is geworden, zo ook De Haan die op 15 februari 1921 in brand vloog en reddeloos verloren ging. Het mooie Zaanse molenaarshuis bleef bij de brand gespaard maar werd in 1935 gesloopt vanwege de aanleg van Bloemwijk.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Molendatabase, 1100 Zaanse Molens, Beeldbank Zaansche molen, Zaanwiki.