Een straat in een buurt met een naam die een beladen geschiedenis heeft: de Transvaal- of Afrikaanderbuurt in Wormerveer. Destijds kregen straten namen van belangrijke figuren uit de Boerenoorlog (Zuid-Afrika). Ook een straat met een belangrijk gebouw: het gemeenteziekenhuis. Nu gesloopt. Zo’n 100 jaar terug in de tijd.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag de Paul Krugerstraat in Wormerveer.

Paul Krugerstraat, Wormerveer

De Paul Krugerstraat in Wormerveer ligt in de Transvaal- of Afrikaanderbuurt. Deze buurt bestaat verder uit de Oranjestraat, Transvaalstraat, De Wetstraat en Steijnstraat en ligt ten zuiden van de Marktstraat.

Transvaal was de informele naam van een onafhankelijke staat in Zuid-Afrika in de 2e helft van de 19e eeuw, de officiële naam was de Zuid Afrikaanse Republiek (ZAR). Deze werd in 1852 opgericht door de Boeren, blanke afstammelingen van Nederlandse kolonisten die zich verzetten tegen het Britse bewind. Transvaal bestond van 1852 tot 1877 toen het werd geannexeerd door de Britten en van 1881 tot 1902.

In 1881 heroverden de Boeren hun land tijdens de Eerste Boerenoorlog (1880-1881) en tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899-1902) raakten zij hun land definitief kwijt aan de Britten. In deze laatste Boerenoorlog kreeg de ZAR onder andere hulp van zusterrepubliek Oranje-Vrijstaat. Paul Kruger was de vijfde president van de ZAR.

Christiaan Rudolf de Wet was een generaal uit Oranje-Vrijstaat en werd later waarnemend president van dit land dat bestond tussen 1854 en 1902. Marthinus Theunis Steyn was de zesde president van Oranje-Vrijstaat en regeerde van 1896 tot 1902. De straten van de Wormerveerse Transvaal- of Afrikaanderbuurt zijn vernoemd naar deze personen, de Oranjestraat komt waarschijnlijk van Oranje-Vrijstaat.

Ook Zaandam en veel andere Nederlandse steden kennen een Transvaalbuurt en net als Wormerveer werden de buurten zo genoemd omdat er gesympathiseerd werd met de Boeren en de Afrikaander stamverwanten die als helden werden gezien.

Terug naar de Paul Krugerstraat. De straat bestaat uit twee delen, het gedeelte ten oosten van de Sluissloot is in 1904 aangelegd, gevolgd door het gedeelte tussen Sluissloot en de Provincialeweg in de jaren ’30, gelijk met de bomenbuurt.

In de straat werd het eerste gemeenteziekenhuis van de Zaanstreek gebouwd dat op 2 februari 1905 werd geopend. Op de oude foto is dit het witte gebouw links. Het ziekenhuis is dankzij de inspanningen van Pieter Cornelis Korteweg, huisarts in Wormerveer tussen 1879 en 1919, tot stand gekomen. De stichtingskosten van het ziekenhuis bedroegen F 10.000, – en dit bedrag werd grotendeels opgebracht door giften die de huisarts ter gelegenheid van zijn 25-jarig jubileum kreeg. Naar hem is de doctor Kortewegstraat genoemd die tussen de Marktstraat en de Iepenweg ligt.

Dit ziekenhuis bestond uit 2 kamers met 6 bedden, een éénpersoonskamer en een operatiekamer. In 1919 werd het ziekenhuis uitgebreid met 40 bedden en in 1945 kwam er een verloskamer met een opnamecapaciteit voor 12 kraamvrouwen. Tot 1945 werden operaties uitgevoerd door de Amsterdamse chirurg Backer en na 1945 werd dit gedaan door chirurgen van het gemeenteziekenhuis van Zaandam. Het gebouw bleef tot 1968 gemeenteziekenhuis. Alle behandelingen, operaties en opnamen gingen daarna naar het Julianaziekenhuis in Zaandam. In het nieuwe Zaans Medisch Centrum is een kliniek naar dr. Korteweg vernoemd.

Het gebouw bleef ook na 1968 een medische functie houden want het werd een kraamkliniek (Centrum voor Verloskunde Zaanstreek) en de polikliniek werd een dependance van ziekenhuis De Heel, later Z.M.C. In 1984 was het gedaan met alle activiteiten in het voormalige ziekenhuis dat werd gesloopt.

De verloskundigen Derksen, Juffermans, Pien Minnesma en Van Seggelen zetten een nieuwe kraamkliniek op: Verloskundigenpraktijk Zaanstreek Noord. Na de sloop van het ziekenhuis kwam er een complex met seniorenwoningen.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Wikipedia, Historische Vereniging Wormerveer.