De Zuiderhoofdstraat in Krommenie. Bert Versteeg: “één van de fraaiste straten van Zaanstad”. En in dit geval niet zo erg veel veranderd in (naar schatting) 50 jaar.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag de Zuiderhoofdstraat in Krommenie.

Zuiderhoofdstraat, Krommenie

Deze keer reizen we voor de fototijdreis af naar de Zuiderhoofdstraat in Krommenie. Deze straat is samen met de Noorderhoofdstraat één van de fraaiste straten van Zaanstad met o.a enkele zeer fraaie koopmanshuizen, de Nederlands Hervormde kerk en het raadhuis.

Op de foto zien we het mooie pand Zuiderhoofdstraat 65, huize Ceres. Het huis, in Lodewijk XVI stijl, heeft een klokgevel en is tussen 1740 en 1775 gebouwd. Ceres was de Romeinse godin van de akkerbouw (met name graan) en dat doet vermoeden dat het huis is gebouwd door een graankoopman.

Maar Krommenie was het centrum van de zeildoekweverij en het is dus aannemelijk dat de woning door een rolreder is gebouwd. Een rolreder hield zich bezig met het hele proces, van de inkoop van hennep tot het eindproduct, voor het maken van zeildoek. In de Zaanstreek hebben tenminste 28 hennepkloppers gestaan waarvan 13 in Krommenie, 6 in Westzaan, 5 in Wormer, 3 in Assendelft en 1 in Westzaandam.

Met deze molens werden de hennepstengels geplet waardoor de vezels vrijkwamen waarna deze elders verder verwerkt werden. De vezels werden gehekeld, ontdaan van oneffenheden, verontreinigingen en harde stukken waarna er draden van gesponnen konden worden. Na het spinnen werden de draden in een loogoplossing gekookt waardoor ontkleuring van de vezels plaatsvond. Daarna werden de draden aan garenstokken in de buitenlucht gedroogd waarna ze werden gebleekt. Het garen waren nu klaar voor de volgende bewerking en dat was het weven.

In Krommenie werd het weven gedaan op een weefgetouw door thuiswerkers in het achterhuis of in een schuur. De wevers maakten rollen van ongeveer 34 meter lengte. Het hoogtepunt van de zeildoekproductie was in 1725 toen er 33.272 rollen werden gemaakt in Krommenie voor 41 rolreders (in heel Nederland waren er in dat jaar 58 actief). In 1851 stonden er in Krommenie 434 weefgetouwen waarmee 20.588 rollen werden geproduceerd.

Eind 19e eeuw raakte door de opkomst van de stoommachine de zeildoekmakerij in verval. Éen van de laatste rolreders van Krommenie, Pieter Hendrik Kaars Sijpesteijn, ging over op de productie van linoleum. Hij noemde zijn bedrijf de Nederlandse Linoleumfabriek en uit dit bedrijf is later Forbo ontstaan.

Achter de woning staat aan de Zuiderdurgsloot een luchthuis dat thans dienst doet als Bed en Breakfast. Luchthuizen waren tuin- of theehuizen uit met name de 17e en 18e eeuw die dienden voor ontspanning en stonden vooral achter de huizen van welgestelde Zaankanters. Vooral aan de Zaan hebben er flink wat gestaan.

De gevel laat enkele fraaie ornamenten zien maar helaas is het middelste en mooiste verdwenen. Op dit ornament stonden symbolen van de handel en koopvaardij. Zo waren de Griekse goden Mercurius (god van de handel) en Poseidon, met drietand (god van de zee en de wateren) in mooi houtsnijwerk afgebeeld en boven het bovenste raam is een medaillon met Ceres aangebracht.

Achter in de tuin stond een ruim 100 jaar oude rode beuk die in 2021 is gekapt doordat hij was aangetast door een zwammensoort.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, De Orkaan, Historisch Genootschap Krommenie.