De markt op de Gedempte Gracht in Zaandam. Kippenboer, politieagent met platte pet.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Gedempte Gracht met markt, Bert:

“een lastige foto en ik ben niet 100 procent zeker van mijn zaak, maar ik denk dat de oude foto omstreeks 1960 is gemaakt, ter hoogte van de huidige Blokker op de Gedempte Gracht.”

Gedempte Gracht met markt

De beeldbank van het Gemeentearchief Zaanstad is een beetje verwarrend want bij de ene foto staat dat Blokker op de plek van het Belastingkantoor staat en bij een andere foto staat dat Bart Smit 25 meter oostelijker staat en dat Blokker op de plek staat waar de School met de Bijbel stond.

We kijken in oostelijke richting en het witte gebouw rechts lijkt me het oude Belastingkantoor dat daarvoor post-en telegraafkantoor was. Links daarvan zien we een pand met vier ramen en een plat dak en dat was Café De Bijenkorf van Piet Duif, oud-wielrenner van D.T.S. Rechts op de oude foto zien we de torenspits van de Oostzijderkerk. Het post- en telegraafkantoor zou in 1910 verhuizen naar de Dam.

De Dam zoals we die nu kennen was ooit een binnenhaven die in 1909 werd gedempt. Doordat tijdens het dempen de bagger niet werd verwijderd en er te korte palen werden gebruikt verzakte het nieuwe postkantoor al na enkele jaren en het werd in 1925 gesloopt. Er werd een nieuw post-en telegraafkantoor gebouwd dat in 1930 in gebruik werd genomen. Dit inmiddels voormalige postkantoor bestaat nog steeds en is deels in gebruik door horecazaak de Mailcompany.

Het Belastingkantoor heeft in de loop der jaren op verschillende locaties in Zaandam gestaan, zo stond het rond 1900 op de Dam. Ook heeft het jarenlang aan de Vincent van Goghweg gestaan waar nu het J.C. Van Oostzanenhof is en als laatste stond het aan de Bossingschaaf 20 achter station Zaandam. Omstreeks 2016 heeft de Belastingdienst dit pand verlaten waarna het in 2022 is gesloopt om plaats te maken voor een appartementencomplex.

Op de oude foto is de markt te zien. De Gedempte Gracht is ontstaan na demping van de sloot tussen het Zilverpad (zuidkant) en het Geldelozepad (noordkant). Het eerste deel tussen Westzijde en Vinkendwarsstraat werd in 1858 gedempt waardoor er een brede straat ontstond. Op dit deel van de Gedempte Gracht werd vanaf 1872, wekelijks op donderdag, een warenmarkt gehouden. Het tweede deel van de sloot – tussen de Vinkendwarsstraat en het Rustenburg – werd in 1876 gedempt en dit deel werd ingericht als plantsoen.

De markt was populair al spoedig werd er ook op zaterdag een markt gehouden. Langzaam maar zeker ontpopte de Gedempte Gracht zich als de evenementenlocatie van Zaandam. Naast de warenmarkten kwam er ook een koeiemarkt, de kermis werd er gehouden en met Luilak waren er korriewedstrijden. Korries waren lage, houten karretjes die werden voortgetrokken door enkele personen.

Na de opening van de Beatrixbrug in 1958 kwam er vrijwel een einde aan de evenementen op de Gedempte Gracht. Er zijn nadien nog wel braderieën gehouden op onder andere Derde Pinksterdag, tijdens Hemelvaart-weekenden en in de beginperiode van de Dam tot Damloop, georganiseerd door winkeliersvereniging City Center. De Kermis kwam op de Burcht en de markt ging naar de Rozengracht.

Wel heeft de markt rond 2010 – toen de herinrichting van de Rozengracht plaatsvond – tijdelijk op de Burcht gestaan en ook stond de markt vanwege beachvolleybalwedstrijden op de Rozengracht een paar keer in de Vinkenstraat.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Tekst en foto 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad. .