81 jaar geleden kwam mensen in opstand tegen de bezetter. Vandaag werd die dappere daad van verzet herdacht in het Zaantheater en bij het monumentje op de Wilhelminabrug

Wij waren erbij en filmden een impressie:

De toespraak van burgemeester Judith Michel-de Jong

Weest eensgezind, Weest moedig
Speech bij de herdenking van de Februaristaking 2022
Judith Michel- de Jong, burgemeester gemeente Wormerland

Weest eensgezind, Weest moedig
Hun parool is ons parool
Hun taak is onze taak
Beseft de enorme kracht van uw eensgezinde daad
Wat doen wij?

Met deze woorden werden werknemers in Amsterdam en de Zaanstreek eind februari 1941 opgeroepen om het werk neer te leggen. Wat doen wij? is de vraag die hen gesteld werd. Hun antwoord was duidelijk: het werk werd in grote getalen neergelegd en de februari staking was ook in de Zaanstreek een feit.

De Duitse bezetting is op dat moment al enige tijd gaande. De gevolgen hiervan worden steeds duidelijker: er is sprake van het treiteren van de Joodse bevolking. Er verschijnen bordjes: voor Joden verboden, Joden niet toegestaan. Joodse werknemers verliezen hun baan. Winkels worden beklad, ramen ingegooid. De NSB krijgt alle ruimte voor provocaties. In reactie hierop ontstaan onlusten en vechtpartijen. De Duitse bezetter vindt daarom dat het tijd is voor een duidelijk signaal. Op 22 en 23 februari 1941 worden in totaal 425 jonge Joodse mannen opgepakt en afgevoerd uit Amsterdam.
De verontwaardiging over dit grote onrecht is enorm. De Februaristaking is een directe reactie op dit grote onrecht.

Als een olievlek breidt de staking zich vanuit Amsterdam uit. Naar Hilversum, Haarlem, Velzen, Utrecht en…ook naar de Zaanstreek. Er is grote solidariteit: werknemers uit de fabrieken, maar ook ambtenaren, scholieren en winkelbedienden sluiten zich aan. 200 Zaanse bedrijven en duizenden mensen spreken zich met deze staking uit. In een grote protestmars gaan de mensen onderweg naar Zaandam. Schouder aan schouder, solidair en tegen het onrecht dat de Joodse bevolking wordt aangedaan.

Uiteindelijk staken er op 25 en 26 februari 1941 duizenden mensen. Door alle lagen van de bevolking. De Februaristaking is daarmee het enige grootschalige verzet van de bevolking tegen de Jodenvervolging in Europa. Helaas wordt de staking in Zaandam bruut uit elkaar geslagen door de Duitsers. Daarbij komt 1 jonge man om het leven. Daarnaast zijn er andere represailles van de Duitsers. Velen betalen een grote prijs voor hun keuze om mee te staken, mee te werken aan de voorbereidingen en mee te helpen met het verspreiden van de stakingsboodschap. 

Wat doen wij? Dat was de vraag die voorlag. Als je de getuigenissen hoort en leest van de mensen die destijds aanwezig waren, dan valt mij op hoe eensgezind men is. Het is eigenlijk vanzelfsprekend en logisch om mee te doen en solidair te zijn. Spontaan sluiten mensen zich aan. Hun parool is ons parool. Hun taak is onze taak. Er is wel degelijk een besef dat staken niet zonder gevaar is. Maar zoals een van de deelnemers van toen dat omschrijft: de noodzaak om het heft in handen te nemen en er wat aan te doen, moest het zwaarste wegen.  

Vandaag herdenken wij en staan we stil bij de Februaristaking. Bij de moed en eensgezindheid van toen. En bij de belangrijke boodschap die de deelnemers van de Februaristaking uitdragen: wij leggen ons niet neer bij onrecht en komen in verzet als onze vrijheid en gelijkheid op het spel staat.

Wat doen wij?
Ik kom weer terug bij de vraag die op het Zaanse manifest met hoofdletters stond geschreven. Het is een vraag die toen, in februari 1941 met zeer veel urgentie beantwoord moest worden. Maar deze vraag blijft ook vandaag relevant. Want thema’s als vrijheid, gelijkheid en solidariteit blijven ook in onze democratische rechtstaat aandacht vragen en onderhoud nodig hebben.

In dat kader wil ik u graag meenemen in de conclusies van een onderzoek dat vorig jaar verscheen. Het is een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam over de vraag hoe jongeren aankijken tegen democratische waarden als vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Uit het onderzoek kwam naar voren dat bijna de helft van de jongeren in de tweede klas van het voortgezet onderwijs niet veel belang hechten aan het leven in een democratie of er zelfs helemaal geen mening over hebben. 

Dat jonge mensen, pubers, nog niet volledig doordrongen zijn van het belang van de democratische rechtsorde is op zich niet heel verrassend. Maar wat wel als zorgelijke conclusie naar voren kwam in dit onderzoek is dat de opvatting van jongeren over democratie sterk samenhangt met hun opleidingsniveau. Van de VWO leerlingen steunt ruim 70% het leven in een democratie, terwijl de steun voor het leven in een democratie onder VMBO leerlingen met 34% veel lager is. De eerste groep spreekt thuis vaker dan de tweede groep over problemen in de samenleving, zijn vaker van plan om te gaan stemmen en hebben meer vertrouwen in ambtsdragers. 
Dit sluit aan bij ander onderzoek waaruit blijkt dat onze democratie steeds meer een diploma democratie wordt en dat de democratie simpelweg beter en makkelijker werkt voor inwoners die een HBO of universitaire studie gedaan hebben.  In de Tweede Kamer zitten vooral leden met zo’n opleiding.  Het is ook deze groep die de weg kent als het gaat om inspraak en het beïnvloeden van beleid.  En ook de rechtspraak is beter toegankelijk voor deze groep.

Als inwoners  zich minder goed vertegenwoordigd voelen in onze democratie, dan moeten we ook niet gek opkijken dat deze mensen minder waarde hechten aan democratie.  Deze ontwikkeling is dan wellicht begrijpelijk, maar natuurlijk ook zeer onwenselijk.

Onze democratie staat  of valt met mensen die de democratische waarden ondersteunen en er voor op willen komen. Zoals de deelnemers aan de Februaristaking in overweldigende mate hebben laten zien. Daar kunnen wij vandaag, jong en oud, veel van leren.

Wat doen wij? 
Vandaag herdenken wij.  En houden we de verhalen en getuigenissen van toen levend. We staan stil bij de geschiedenis en het  belang van opkomen voor onze democratische waarden.  Wij staan pal voor onze democratie. Ik  hoop dat u deze boodschap vandaag en alle andere dagen van het jaar moedig en eensgezind met elkaar uit wil blijven dragen.

Bas Sommeijer maakte foto’s:

Met Monumenten Spreken maakten we een documentaire over de staking in de Zaanstreek:

Vorig jaar organiseerden we een Jeugdlezing. We beloofde toen dit jaar te herdenken in een volle kerk, maar durfden de organisatie niet aan ivm regelgeving rond corona. Volgend jaar zetten we de tanden erin. Hier kan je terugkijken: