Vandaag precies 70 jaar geleden, op 15 oktober 1954 brak er brand uit bij het bedrijf H. de Boer Jbz. / Zaans Veem. Het was de grootste brand die Zaandam ooit meemaakte. De pakhuizen Nederland en Czaar Peter aan de Oostzijde werden in de as gelegd.

Hier nemen we je mee terug in de tijd met 10 indrukwekkende foto’s en een videoverslag van “De Veembrand” aan de Oostzijde:

De brand werd op vrijdagochtend om 5.05 uur ontdekt. Het vuur verspreidde zich in een mum van tijd. Binnen anderhalf uur stonden de panden Czaar Peter en Nederland volledig in brand.

Het Zaansch Veem bestond uit de pakhuizen Czaar Peter en Nederland, die naast elkaar stonden en via een luchtbrug verbonden waren met het pakhuis Zaandam. In de pakhuizen lagen vooral cacaoproducten zoals cacaoboter en afval van de productie opgeslagen. Daarnaast werden er ook enkele houten deuren en verfrestanten bewaard.

Omdat de brandweer van Zaandam de omvang van de brand niet alleen aankon, werd snel assistentie ingeroepen van de korpsen uit Koog, Zaandijk, Westzaan en Wormerveer.

Rond 8.45 uur stortte een enorme steenmassa aan de straatzijde in. Een deel van de dertig meter hoge muur viel naar binnen, wat een explosie van vuur en vlammen veroorzaakte. Een ander gedeelte duikelde aan de kant van de Zaan naar beneden.

Om 9.32 uur zeeg de zuidmuur van het pakhuis Nederland met een oorverdovende klap in de Zaan. Brandende cacaoboter stroomde in grote hoeveelheden het water in en vormde een vlammende vetlaag die op de oppervlakte bleef drijven.

De blusboot Jan van der Heyden vertrok vanuit Amsterdam en voer via het Noordzeekanaal naar Zaandam. Rond tien uur ’s ochtends arriveerde de boot bij de brand. Dit was een belangrijke steun voor de lokale brandweer, die al urenlang het vuur probeerde te bedwingen.

Onder de vele ooggetuigen bevond zich Freek de Jonge, die later bekend zou worden als cabaretier. Vanaf de kade aan de Westzijde zag hij de allesverwoestende brand. Dit tragische incident maakte zo’n diepe indruk op hem dat het een centrale plaats kreeg in zijn boek Zaansch Veem, waarin hij zijn herinneringen aan de verloren pakhuizen en zijn jeugd in Zaandam beschrijft.

“Ik wurmde mij tussen de mensen door tot ik aan de rand van de Zaan stond en daar zag ik voor mijn ogen de allesverslindende vlammen die de twee pakhuizen van de N.V. Zaansch Veem opvraten. Brandweermannen stonden op dekschuiten en richtten meelijwekkende straaltjes water op de woekerende vuurzee.” (…) “Boven het geraas van vlammen en het gekraak van brandend hout uit, klonken de over en weer geschreeuwde bevelen van de brandmeesters. Uit ramen en deuren stroomde  brandende cacaoboter sissend de Zaan op en maakte ons deelgenoot van een nieuw spektakel: brandend water.”

Hieronder staat De Jonge tijdens de presentatie van dit boek, terug bij de Bullekerk, waar zijn vader predikant was.

In zijn boek meldt De Jonge dat “het lot van één van de brandweermannen met een daverende klap werd bezegeld”, doelend op een brandweerman, die om het leven gekomen zou zijn door een ingestorte muur die op hem terecht was gekomen. In werkelijkheid waren er geen dodelijke slachtoffers. Toch was De Jonge niet de enige die dacht dat hij de brandweerman had zien omkomen. De Zaanlander schreef:

“Een gegil steeg op uit de toeschouwers. Er dreigde een paniek te ontstaan, want men meende niet alleen voor een enorme brand te staan, maar tevens met eigen ogen te hebben gezien hoe enkele mannen door het vallende puin bedolven waren.” (…) Maar tot hun grote geruststelling hadden de vijf brandweerlieden zich bliksemsnel van het dak laten glijden. De een viel daarbij op de brandweerwagen, die er onder stond en de ander, Nic Jonker, werd met een shock naar het ziekenhuis overgebracht.”

Het duurde uiteindelijk drie weken om de brand volledig te blussen, met een schade van elf miljoen gulden, destijds een enorm bedrag. De lange blustijd werd veroorzaakt door de opslag van brandbare materialen in de pakhuizen, maar ook door de inefficiënte blusmethodes in die tijd, waardoor het vuur bleef smeulen in delen van de gebouwen.

De pakhuizen waren niet meer te redden en moesten volledig worden gesloopt. Het enige wat nog overeind stond, was het karkas van de pakhuizen, met afgebrokkelde muren en blootgelegde stalen constructies. De sloop begon op 27 oktober en zou uiteindelijk vier maanden duren.

Nog niet genoeg van de Veembrand? Bekijk hier op YouTube een uitgebreid beeldverslag van de brand:

Door: Nick Boeske. Beeldmateriaal en info: Gemeentearchief Zaanstad en YouTube-kanaal Meeuwes Pool.