Ze doen het niet (meer) goed, of ze doen het verkeerd.

Vrijwilligers die voor dag en dauw opstaan om zich in een sporthal, een achterafzaaltje, of boven een oude brandweerkazerne geestelijk en lichamelijk voor te bereiden op een fantastisch kinderfeest, terwijl ze tien uur later afgepeigerd in diezelfde ruimte afschminken en afbieren.

De discussie rond de kleur van zwarte piet is zo hoogopgelopen dat alle grote mensenkinderen, ook als ze graag de nuance zoeken, welhaast gedwongen worden om stelling te nemen en kleur te bekennen.

Piet verandert. Dat is duidelijk. Hij heeft geen roe meer om mee te slaan, kinderen hoeven niet in de zak, de rode lippen zijn minder fel, de oorringen verdwenen. Nieuwe inzichten zijn van alle tijden. Feit is dat wereldwijd blackface anno nu onder vuur ligt.

Waar staat Zaanstad in 2019?

Wij belden en mailden een rondje naar de comités uit de Zaanstreek om de thermometer in de Zaanse pietenbibs te steken. In de kop van dit stuk staat niet voor niets ‘Zaanstad’. Dat komt omdat zowel het comité van Wormerland als dat van Oostzaan geen reactie heeft gegeven. Zaanstad dus.

Duidelijk is dat geen van de comités in zwarte piet ooit een uiting van racisme heeft gezien. Een van de leden meldt:

‘Het is een mooi feest dat we voor iedereen prettig willen houden. De tegenstellingen zijn echt te groot geworden. Pieten die vorig jaar met de landelijke intocht meeliepen en ervoor gekozen hadden zwart te zijn, werden door anti’s en pro’s toegeschreeuwd. Zij liepen in 50 meter van klootzak naar held. In beide rollen voelden ze zich niet thuis.’

Opmerkelijk is dat voor de meeste comités geldt dat de grote landelijke intocht van de Sint vorig jaar in Zaandijk positief heeft gewerkt. Omdat Zaanstad een coördinerende rol op zich nam (moest nemen), ontstond er contact tussen de verschillende comités. Er is overleg over de te volgen lijn en Westzaan leent met liefde pietenpakken uit aan Zaandijk. Wie wie is, is bekend en ze weten elkaar te vinden.

Wat betreft het uiterlijk van piet, groeit en broeit het nog. Zaandam is het meest voortvarend en duidelijk: de Sint zal vergezeld worden door roetveegpieten. Van ‘bruin’ willen ze niets weten. We spreken Harry Jonker van het comité en daar is hij duidelijk over:

‘Roet is zwart, niet bruin. De pieten die in Zaandam aankomen zijn allemaal, soms, veel, of heel vaak door de schoorsteen gegaan. Daar krijg je vegen van, de een meer dan de ander. Je wordt er in ieder geval niet bruin van. Dat is onzin.’

Joke Smit van Westzaan vertelt dat vanuit de sponsoren het geluid kwam dat ze nog niet toe zijn aan te weinig roet.

‘Veranderingen gaan geleidelijk. We hebben vrolijk gekleurde maillots en handschoenen. Die harde tegenstellingen laten we langs ons heen gaan. De meeste pieten willen zwart, maar als er bijzijn die roetveegpiet willen zijn, dan kan dat. We laten ons hierin niet opjutten.’

Toos Smit van Zaandijk en Co Dovis van Wormerveer zitten zo’n beetje op een lijn met Westzaan. Toos:

‘Natuurlijk hebben we het erover, maar we maken er geen punt van. We hebben zo’n vijftig bruine pieten, oorbellen en rode lippen doen we al niet meer en alles mag. Als een van onze mensen graag roetveegpiet wil zijn, dan mag dat, maar niemand heeft dat nog aangegeven. Er kan veel: versieringen in het haar, sterretjes en een hoop kleuren.’

Co:

‘Zwarte piet is in de loop der jaren al aangepast, maar dat ging geleidelijk. Onze pieten hebben de vrijheid zich aan te passen, maar vooralsnog heb ik geen geluiden gehoord dat ze als veegpiet willen. Ze willen niet herkend worden en het meespelen volgens de traditie.’

Krommenie is, bij monde van secretaris Dirk Woord, ietwat minder flexibel. Al is er respect voor ieders mening in de gevoelige discussie, ze gaan niet mee met de landelijke intocht:

‘De Sint in Krommenie zal worden begeleid door Pieten die geschminkt zijn. Wij zijn vanuit het bestuur van mening dat dit nog past in de Krommenieër samenleving en dat dit vooralsnog op geen verzet stuit.’

Daarin worden ze gesteund door Assendelft. Zij geven daarbij aan dat de sponsoren weigeren nog langer te betalen als piet te veel vegen vertoont. Ook is er de angst dat pieten uit het dorp te herkenbaar zijn als er niet meer kwistig gesmeerd mag worden.

Dat laatste argument (de herkenbaarheid) wordt bestreden door Harry Jonker van Zaandam die een andere ervaring heeft:

 ‘Als je de roetvegen middenin het gezicht plaatst herkennen kinderen je niet, maar dat moet je ervaren. Daarbij gaat het om een feest voor kleine kinderen. Een sprookje waarbij het hen uiteindelijk niet uitmaakt of er kabouters of marsupilamis van de boot af komen. Het probleem ligt echt bij de ouderen.’

Zaandam Zuid (het Sinterklaascomité Zaanstad) staat los van de officiële intocht in Zaandam. Daar komt Sint een weekje later aan. Hoewel er onderling ook contact is, staan de neuzen niet dezelfde kant op. Zuid staat het minst open voor verandering en volgt de lijn van het Sint en Pietengilde, dat aanpassing niet accepteert en voorstander is van ‘de ouderwetse’ piet zo laat secretaris Patrick van Oorschot weten:

 ‘Wij volgen hun lijn in de figuur van zwarte piet en zullen op 23 november in Zaandam-zuid aankomen op de Notenlaan met de traditionele zwarte piet zoals het Gilde dit al de afgelopen jaren voor heeft.’

Ook Jonker van Zaandam heeft een poging gedaan tot de kern van de traditie te komen. Dat blijkt niet zo makkelijk:

 ‘Voor zover ik weet kwam in Zaandam Sinterklaas voor het eerst aan in 1943. Met twee veegpieten die waren geschminkt met een verbrande kurk. Bij elke mening valt een ‘bewijs’ bij elkaar te googlen. Als elk vingerkootje, dat in diverse kerken tentoongesteld wordt als dat van Sinterklaas, echt zou zijn, dan had die man tien handen.’

Klik op de meelpietenfoto om bij het overzicht van de aankomsten in de Zaanstreek te komen: