Eigenlijk zou de gemeente Wormer in 1974 ook onderdeel van Zaanstad moeten worden. Maar het liep anders. De rijksoverheid had een voorkeur voor gemeentelijke herindelingen ‘van onderaf’ (= vanuit de gemeenten zelf). De gemeenteraad van Wormer wilde absoluut niet samengaan* met een gemeente die waarschijnlijk van start zou gaan met een schuld.

Maar de zelfstandigheid verdween toch: zeventien jaar later kwam het toch tot een fusie, maar niet met Zaanstad. Wormer ging samen met Jisp en Wijdewormer (maar werd daarin wel de grootste). Die laatste twee gemeenten waren te klein om zelfstandig voort te bestaan. Het werd een fusie van drie gemeenten met meerderde kernen: Wormer, Jisp, Oostknollendam, Spijkerboor, Neck en Wijdewormer.

In Oostknollendam was in 1925 sprake van ‘industrie aan de Zaan’. Hier de Dorpsstraat met de graansilo van de firma Kray en zn.
In alle dorpen die later samen Wormerland werden, bloeide het verenigingsleven. Trots poseren op deze foto uit 1928, enkele (bestuurs)leden van de Oostknollendammer Kapel.

Wormer zorgde al voor het ophalen van het vuilnis in de buurgemeenten. Ook op administratief gebied werd samengewerkt. Op een bepaald moment werd besloten dat de schaalvoordelen van een fusie de doorslag zouden geven.

Trots in 2001 op Wijdewormer (375 jaar)

Wat ook een rol speelde, was dat in die jaren nog steeds de nasleep van het faillissement van papierfabriek Van Gelder voelbaar was (1981). Hierdoor waren de lasten van Wormer hoog. Dat was wellicht ook de reden dat Jisp ook liever niet fuseerde met een gemeente die krap bij kas was.

De inwoners van Jisp maakten duidelijk dat zij niet zo nodig hoefden samen te gaan met Wormer. Asterix en Obelix laten daar -met te tekst op hun spandoek- geen enkel misverstand over bestaan (plm. 1989).

Samenwerken is één, fuseren is ietsje méér. Bewoners krijgen te maken met een groter ambtenarenapparaat en minder persoonlijk contact. Het gevolg is méér afstand tussen burgers en bestuurders.

De verkoop van kavels op het oude Van Gelder terrein. V.l.n.r. mw. The. Fierens (gemeentesecretaris), Ben van Roode (voorlichter), Jan Koppenaal (burgemeester) en John Daas (chef Wonen & Werken)

In het Gemeentehuis van Wormerland interviewden wij Ben van Roode; in 1991 voorlichter bij de Gemeente Wormer. Hij was betrokken bij veel voorbesprekingen in de aanloop naar de fusie.

In de regio Zaanstreek-Waterland zijn we overigens nog niet uitgefuseerd. Wormerland praat nu met Oostzaan en Landsmeer over hun ‘bestuurlijke toekomst’.

* In 1972 toen de strijd over de zelfstandigheid werd gevoerd, was er overigens wel één inwoner van Wormer die aansluiting bij Zaanstad zocht. Lees hier zijn verhaal.

Door Kees Malingré, video: Marty Vet. Beeldmateriaal: Waterlands Archief, Particuliere collectie, Gemeentearchief Zaanstad ( H.J. Harrwijne, Han de Groot, Wim de Jong), Stichting Historisch Oostknollendam.

Met regelmaat een jaar uit de geschiedenis van 50 jaar Zaanstad. 

In 2024 bestaat Zaanstad 50 jaar. De afzonderlijke gemeenten Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandijk en Zaandam hielden op te bestaan en gingen op in een gemeente met 125.000 inwoners (dat zijn er nu al 160.000). De Orkaan blikt terug in de geschiedenis. Uit elk jaar halen we een gedenkwaardige gebeurtenis terug. We hebben al een klad-lijstje met de meeste jaren, maar suggesties (wat in welk jaar en waarom) zijn altijd welkom.