De oude adresboeken van de Zaanstreek (1882-1968) zijn nu online doorzoekbaar.

Wie woonde er in mijn straat? In mijn huis? In het huis van mijn ouders? je opa en oma?

Sander Wegereef van het gemeentearchief Zaanstad schreef dit artikel voor het Zaanstad Journaal van de gemeente. 

Adresboeken zijn een rijke historische bron voor wie op zoek is naar z’n voorouders of wie geïnteresseerd is in de bewoningsgeschiedenis van een dorp of stad. In veel gemeenten werden vanaf het eind van de 19de eeuw tot in de jaren zeventig van de 20ste eeuw adresboeken uitgegeven, zo ook in de Zaanstreek. Deze adresboeken zijn nu digitaal doorzoekbaar op de website van het gemeentearchief.

In adresboeken werden de namen vermeld van de inwoners met hun adressen en vaak ook hun beroep. Het was daarmee een voorloper van het huidige telefoonboek, de Gouden Gids en de gemeentegids. In de beginjaren werden alleen de beter gesitueerde bewoners vermeld, later werd iedereen erin opgenomen. Adresboeken bevatten daarnaast ook veel informatie over het gemeentebestuur en over bedrijven, instellingen  en verenigingen.

Advertenties

Tussen de vermeldingen door zijn soms advertenties van bedrijven te vinden. Niet alleen advertenties van Zaanse bedrijven; opvallend genoeg waren er ook veel Amsterdamse bedrijven en winkeliers die adverteerden in de Zaanse adresboeken. In de loop der jaren werd de inhoud uitgebreid met een beroepenregister en een register per straat, zodat op verschillende manieren in de adresboeken kon worden gezocht. Toen steeds meer Zaankanters een telefoon kregen, werden ook de telefoonnummers in de adresboeken opgenomen.

De gegevens in de boeken waren afkomstig van de gemeentelijke bevolkingsadministratie en van de Kamer van Koophandel. Toen begin jaren zeventig van de vorige eeuw de privacy van personen steeds zwaarder ging wegen besloot de overheid de persoonsgegevens niet meer te verstrekken. Daarnaast was het adresboek als fenomeen overbodig geworden, door de grootschalige verspreiding van de telefoongids een grote concurrent geworden, evenals de Gele (later Gouden) Gids waarvan de eerste in 1965 verscheen. De rol van het adresboek was daarmee uitgespeeld.

Vanaf 1882

Het gemeentearchief heeft een grote collectie van de adresboeken van de voormalige Zaangemeenten en Oostzaan. Om ze voor een groot publiek beschikbaar en doorzoekbaar te maken, heeft het archief ervoor gekozen om de collectie adresboeken te digitaliseren. Iedereen kan nu vanuit huis deze boeken doorzoeken om te zien waar bijvoorbeeld een voorouder heeft gewoond.

Het oudste gedigitaliseerde adresboek van de Zaanstreek dateert van 1882. “Dat deze uitgave eenigermate moge bijdragen tot meerdere bekendheid van deze nijvere streek is de wensch van de uitgevers.”, zo is te lezen in het voorwoord van het eerste Zaanlandsch Adresboek. Het meest recente deel dateert van 1968. Hoewel het een omvangrijke collectie is, zijn een paar er wel een paar hiaten door ontbrekende delen. Toch geven de adresboeken bij elkaar goed beeld van de bewoningsgeschiedenis en de beroepsbevolking van de Zaanstreek in deze periode.

De gedigitaliseerde adresboeken zijn te vinden op de website van het gemeentearchief http://archief.zaanstad.nl. Onder ‘Bibliotheek’ en vervolgens de optie ‘Adresboeken (gescand)’. Op de site is uitgebreide uitleg te vinden over het zoeken in de adresboeken. Deze is te vinden onder de ‘i’ in het zwarte rondje.